این ساز ملی را چقدر می شناسیم؟

پیلانو این ساز ملی را چقدر می شناسیم؟
به گزارش پیلانو به نقل از ایسنا، فرهنگ، سنت و موسیقی منطقه تربت جام و باخزر با منطقه هرات در افغانستان بسیار به هم نزدیک است. ارتباط فرهنگی تربت جام و هرات به علت زیست طوایف تیموری در این دو منطقه از ایران و افغانستان است. زبان مردم تربت جام(پایین جام) و هرات هم فارسی دری است اما گویش مردم بالای جام با فارسی دری متفاوت می باشد.
موسیقی سازی تربت جام، با خزر و خواف با دو تار، سُرنا و نِی اجرا می گردد. دو سازه در منطقه تربت جام و باخزر رایج نیست. موسیقی خواف در عین ارتباط با موسیقی تربت جام، تا حدودی با آن تفاوت دارد و دارای رگه های مشخصی از موسیقی قائن و بیرجند هم هست. موسیقی تایباد و کل منطقه باخزر را موسیقی باخزری می گویند.
باآنکه امروز کاشمر دوتارنوازان قابلی دارد اما ظاهرا از رواج دو تار در این شهر بیشتر از چند دهه نمی گذرد و احیانا مدیون ذوالفقار عسکری پور، دوتار نواز برجسته شرق خراسان است. بنابراین می توان مرکزیت موسیقی شرق خراسان را متعلق به تربت جام دانست.
دوتار مهمترین و رایج ترین ساز در شرق خراسان بخصوص در ناحیه تربت جام است. از این ساز هم در همراهی آواز و هم به تنهایی استفاده می گردد. خصوصیت های نغمه در قطعه هایی که توسط دو تار به تنهایی اجرا می شود، منطبق با امکانات اجرایی آن و ناشی از تکنیک نوازندگی این ساز است. مقام های سازی که معمولا توسط دو تار تنها اجرا می شوند، شامل مقام جَل، شاه صنم، مشق پلتان، اُشتر خجو، سه چکه(نوعی رقص) و… هستند. این مقام ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول آنهایی که تقارن متری مانند مقام جل و شاه صنم ندارند و دسته دوم آن هایی که تقارن متری مانند مشق پلتان، اُشترخجو و سه چکه دارند.
دوتار تربت جام از خانواده سازهای زهی زخمه ای است. این ساز دارای کاسه ای به صورت نیمه گلابی و یک تکه است. پشت کاسه ی آن به شکل گُرده ماهی است و یک خط یا نوار برجسته از خود کاسه و متصل به آن، کاسه را از لحاظ شکل بیرونی به دو قسمت تقسیم می کند. در عمیق ترین قسمت کاسه یک سوراخ وجود دارد که در تشدید طنین و کیفیت صدای این ساز از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. حجم کاسه ی طنینی در دوتارهای امروزی شرق خراسان نسبت به دوتارهای دیگر مناطق ایران بیش تر است.
دوتارهای قدیمی شرق خراسان از دوتارهای امروزی کوچک تر بوده و به علت زیر بودن صدایشان برای همراهی با آواز، اجبارا بم تر کوک می شدند.
استفاده از کوک های بم تر در دوتارهای کوچک قدیمی، باعث تولید نرمش قابل ملاحظه ای در صدای آن ها می شد. بنا به اظهارات غلامعلی پورعطایی ـ یکی از نوازندگان مطرح ـ نخستین دوتار بزرگ حدود ۳۰ سال پیش توسط موثری به نام امیرقلی در محمود آباد سفلی ساخته شد.
سمت راست، غلامحسین سمندری، پیشکسوت موسیقی شرق خراسان