منتقد و پژوهشگر موسیقی؛ انسان تفویض اختیار به هوش مصنوعی و گزینه های بی هدف نیست

به گزارش پیلانو، منتقد و پژوهشگر موسیقی درباره ی آلبوم موسیقی «انسان» اثر گروه «تارنوش» نوشت: در این آلبوم حضور انسان شنیده می شود و حکایت از قدرت انتخاب و سلیقه اوست، نه تفویض اختیار به هوش مصنوعی و یا گزینه های بی هدف در دریای امکاناتی که تکنولوژی حاوی آنهاست.
به گزارش پیلانو به نقل از خبرگزاری ایرنا از روابط عمومی پروژه، آلبوم موسیقی «انسان» اثری تازه از گروه «تارنوش» به آهنگسازی بهنام جهانبیگلو با ارائه فضای تازه ای در قالب موسیقی ایرانی، از چهارم مهر منتشر و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است. این آلبوم شامل هفت قطعه؛ بَدو، شوق، دَرک، عشق، جمع، ایل و انسان تلاشی است جهت استفاده ای تازه از سازهای اصیل ایرانی و رسیدن به رنگ بندی تازه ای در موسیقی ایرانی.
میرعلیرضا میرعلی نقی پژوهشگر تاریخ موسیقی کلاسیک ایران؛ گرایش تهران، روزنامه نگار و منتقد موسیقی در یادداشتی با عنوان «آنک انسان!» درباره ی این آلبوم توضیحاتی ارائه کرده که متن آن بدین شرح است:
«هیچ اثری در موسیقی از «معنای تاریخی» خود جدا نیست. مگر موسیقی هایی که اصالتاً تاریخ بندی مشخصی ندارند و محدود به جغرافیا و خرده فرهنگی موروثی خود هستند، نظیر بیشتر موسیقی های نواحی. معنای تاریخی در «مدنیت» شکل می گیرد و در هر دوره وابسته به گفتمان غالب در آن دوره است. اندیشه ها؛ نوشته ها و ساخته های موسیقیدان متفکر، پاسخ او به آن گفتمان غالب است. در دهه ۱۳۴۰؛ این گفتمان مبتنی بر پنداشتن «قداست» بدون شک برای میراث ملی و منحوس پنداشتن هر چه متعلق به فرهنگ فرنگی بود! در دهه ۱۳۵۰ آهسته آهسته بحث تکثر حوزه های موسیقی و همزیستی مسالمت آمیزشان عنوان شد.
دهه ۱۳۶۰ مساعی اولیای امور برای پرستش بی قید و شرط کل هر آن چه که «سنت» پنداشته شده؛ صرف شد و از دهه ۱۳۷۰ نگاههای عظیم تکنولوژیک جای بحث های انتزاعی شبه فلسفی را گرفت. گفتمان غالب؛ حالا بر مدار دوری و نزدیکی به خداوندگار عالم آتی، حضرت مولانا «هوش مصنوعی» است که ساکنان کره ارض اهتمام در استفاده بهینه از آن دارند و گروهی از خلایق؛ آنرا از هر جهت بر بنی نوع انسان که گویا آفریننده این خداوندگار جدیدالظهور است؛ برتر می شمارند. درست است که هوش مصنوعی به خیلی از ساحت های زندگی آدمیان ورود کرده و حتی به زعم عده ای: «آهنگسازی (از طرح نغمات و تنظیم ارکستر تا بازسازی صدای خوانندگان خدابیامرز!) را هم عهده می گیرد!»، به نظر نگارنده، کار هنری آقای جهانبگلو نوعی پاسخگویی سنجیده هم هست، به کسانی که هنوز همه هستی شان را به غول عظیم فناوری نباخته اند. کسانی که امکانات دیجیتال را تابع ذوق و زیباشناسی آدمی می خواهند (و نه برعکس) و اصالت اندیشه را با کارکردهای پرسرعت اشتباه نمی گیرند.
از این تعبیرهای تراژیک/کمیک که بگذریم، به هر حال عقل سلیم می فرماید که هنوز هم ارزش هر چیزی بستگی به رویکرد آدمیزاد دارد. استفاده های بازاری و سطحی از هوش مصنوعی بسیار است و همان هاست که راه را بر فکر درست، بسته است. همیشه یک اقلیت صحیح می تواند با کاری سنجیده، تخریب های یک اکثریت غلط را باطل کند. حداقل امید، همین است.
میرعلیرضا میرعلی نقی منتقد و پژوهشگر موسیقی «آنک انسان!» نام یکی از واپسین کتاب های فریدریش ویلهلم نیچه فیلسوف نامی آلمانی/ انسانی/ جهانی است. از آخرین متفکران بزرگ اروپای اواخر قرن نوزدهم که صدای پای هیولای آخرالزمانی روزگار آینده را زودتر از دیگران شنیده بود. این عنوان از این روی برای این یادداشت برگزیده شده که در آلبوم «انسان»، حضور انسان شنیده می شود و حکایت از قدرت انتخاب و سلیقه اوست، نه تفویض اختیار به هوش مصنوعی و یا انتخابهای بی هدف در دریای امکاناتی که تکنولوژی حاوی آنهاست. از گروه «تارنوش» پیش از این نیز آلبومی انتشار یافته بود به همین نام، که در آن، ترکیب سازهای ایرانی و غیرایرانی شنیده می شود اما در «انسان» تنها صدای ایرانی شنیده می شود.
بهنام جهانبیگلو هنرآموخته در بستری دوفرهنگی (ایرانی و کانادایی) آهنگساز و آرانژیست و سرپرست این موفقیت است و گروهی حرفه ای همراه او کار کرده اند. آلبوم «انسان» را می توان اثری در حیطه موسیقی الکترونیک دانست اما با صدادهی ای که محدود به این نوع موسیقی نیست. میراث ژنتیک او از موسیقی دستگاهی ایران با ماهیت «معاصر» وی در طرحی زیبا همراه شده و موسیقی ای را ارائه کرده که آشکارا تعلق به فضای تفکر و تامل دارد و از حوزه سرگرمی سازی و موزیک اماکن تفریحی، فاصله ای مشخص گرفته است.
قصد او ایجاد ماهیت تکرار شوندگی (Repeatativity) بوده و می دانیم که تکرار در موسیقی یکی از سه عامل اصلی تشکیل فرم است. در هر کدام از شیار(تراک) های آلبوم یک «تم» معین شنیده می شود که سازی ملودیک، آنرا می نوازد و در هر دوره تکرار (Cycle) صدای سازی جدید، از زهی تا کمانی و کوبه ای، افزوده می شود و بافت صوتی تازه ای را ارائه می کنند تا این که بطور کامل در هم تنیده شوند، در همنشینی با یکدیگر به قوام برسند تا این که شجره ای صوتی از این همنوازی شکل بگیرد.
ثمره نهایی، در نقطه ای از اتحاد جملات واحد و صدادهی های رنگارنگ به دست می آید و همانجاست که سازی منتخب، یکی از نغمه های نواحی ایران را می نوازد، (سازی و نغمه ای که نماد موسیقی آن ناحیه است: بطورمثال آوایی لُری با کمانچه) و مهار جریان را به دست می گیرد و نقطه عطف آن می شود. بعد از آن، روی همان نغمه، آن تم ها تکرار می شوند تا این که از پرصدایی به کم صدایی و خلوت برسند و روی تم اصلی فرود بیایند. درک اندیشه طراح این مجموعه، بالاتر از یک دفعه شنیدن را نیاز دارد.
به نظر می رسد که نوعی جایگزینی اندیشیده شده در انتخاب و نقش سازها در کار است: عود بجای Base Guitar؛ سنتور بجای Arpeggios & According Guitar؛ کوبی ها (Percussions) نقش Drums و دودوک ارمنی برای نقش های ملودیک و کنترپوانتیک. انتخاب نوازندگان نه اتفاقی بوده و نه از سر اجبار و اضطرار؛ همه عوامل در منتهی الیه امکانات موجود برای کار حرفه ای برگزیده شده اند.
بهنام جهانبیگلو آهنگساز روشن است که چنین اثری مطلقاً از آزادانه نواختن های بی هدف (که متأسفانه به اشتباه به آن بداهه نوازی می گویند) دور است و اثرگذاری ویژه خودرا دارد. آلبوم «انسان» بر اساس پارتیتورهای به دقت نوشته شده و تمرین شده با نظارتی حرفه ای است. آلبومی است برای اجرا و ضبط استودیویی. گو اینکه گفته اند اجرای صحنه ای نیز خواهند داشت. آلبومی که در آن از امکانات ساخت صدا و ضبط و ترکیب (Mix) و حرکت های ملودیک و هارمونیک موسیقی الکترونیک استفاده شده اما صدای نهایی آن از سازهای اصیل ایرانی شنیده می شود: تار، کمانچه، سنتور، قانون، نی هفت بند، عود، قانون و کوبه ای های ایرانی (دُم دُم، دف، دایره و تمبک). صدادهی آشناست اما در نحوه ی استفاده از آنها آشنایی زدایی انجام گرفته است.
بدیهی است که دشواری کار به دلیل نقص های فنی همیشگی در سازهای اصیل ایرانی بسیار است و کار دقیق و دشواری انجام شده که پروسه نهایی، خوش صدا و «گوش نشین» از کار در بیاید. فقدان صداهایی در نی هفت بند، کوک خالی کردن های دائمی در سنتور، کَرخوانی های کمانچه در بعضی نقاط و… از مشکلات اولیه هستند. برای رسیدن به یک ترکیب خوب، بهتر دیده شده که سازها جدا جدا نواخته و ضبط شوند. چونکه صحبت از نواختن قطعاتی عادی با تکنیک متعارف نبوده و راه پرپیچ و خمی طراحی شده که مبدا و مقصد آن با دیگر کارهای به ظاهر مشابه، متفاوت می باشد.
در این آلبوم، مسیر از صداسازهای الکترونیکی (Sample) به طرف انسان بوده و نه برعکس. آپوژیاتورهای ویژه صداسازهای الکترونیکی را قانون و سنتور اجرا کرده اند و عود، Base Live هایی را نواخته که به طور معمول آنرا از صداسازهای الکترونیکی می گیرند. صداهای زمینه (Pad) هیچ کدام دیجیتال نیستند و طبیعی هستند. انتظار آهنگساز از صدادهی سازها، محوطه میانی (Midrange) بوده، چونکه موسیقی ایرانی، از دستگاهی تا انواع نواحی، در زمینه صداهای بم، فقیرند و هنوز در این منطقه صوتی به غنا و بیان سلیسی نرسیده اند. به نظر نگارنده، یکی از اهداف موجود در تولید این آلبوم، استفاده از همین است: Bass Register.
«انسان» در حقیقت یک رساله دانشگاهی بوده است. اما می تواند «آغازنامه»ای برای راهی باشد که در آن، فناوری و زیباشناسی به گفت وگویی گوش نواز برسند. نامگذاری شیارهای آلبوم نیز از سر تفنن، اتفاق و بی منطقی نیست. در این ۳۱ دقیقه، برداشت (Concept) هایی ارائه شده که در ارتباط با دریافت های انسانی است.
آهنگساز ابتدا به این واژگان و معانیشان اندیشیده و همزمان موسیقی خودرا طراحی نموده است: درک، شوق، ایل، عشق و…. انسان. بلی، «آنک انسان».
بهنام جهانبگلو، نوه پسری روانشاد منوچهر جهانبگلو (۱۳۶۹_ ۱۳۰۵)، هنرآموخته مکتب استاد ابوالحسن صبا در نوازندگی سنتور است. جوان های قدیمی با نام و نواخته ها و نوشته های آن مرحوم، آشنایی دارند.
نگارنده در این ۳۸ سال نوشتن های مدام، وسواس فارسی نویسی خودرا با سماجت هر چه تمام تر نگهداشته است. یادداشت اخیر یک استثناست که به نظر می آید در آینده نزدیک تبدیل به یک قاعده شود! چونکه اولاً زبان فارسی (چه ادبی و چه غیرادبی) برای بیان دقیق خیلی از نکات فنی و تخصصی، زبانی نارسا و فقیر است و معادل سازی ها در آن به کارایی قابل اتکایی نرسیده است. ثانیاً موسیقی ای که نظیر این آلبوم، نگاهی و ماهیتی جهانی (Global) دارد [اینجا هم ناگزیر شدیم به استفاده از زبان اصلی !!] به ناچار باید از دو ساحت زبانی بهره بگیرد و تجربه نشان داده که زبان اصلی عملاً قابل فهم تر از «برساخته ها»ی دوستان زحمتکش در ساختمان «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» است.»
عادله کریم زاده نوازنده تار، علیرضا حاج علی شیر نوازنده سنتور، امیر مظاهری نوازنده کمانچه، امین رحیمی نوازنده نی، سیاوش عبدی پرکاشن های ایرانی، یاسمن نجم الدین نوازنده قانون، آیدا عباسی نوازنده قانون، سوگول کریمی خواننده سوپرانو و امیرمهدی مقدم نوازنده عود هنرمندانی هستند که در آلبوم «انسان» نقش داشته اند. ضبط و میکس این آلبوم را محسن جلیلی برعهده داشته و طراح کاور در این اثر شیدا عادل است.

منبع: پیلانو