با نوازندگی علی كاظمی؛ ردیف استاد در بازگوی شنیدنی شد

به گزارش پیلانو، پروژه موسیقایی بازگوی مشتمل بر ردیف دوره عالی مرحوم علی اکبر شهنازی هنرمند پیشگام موسیقی ایرانی در دسترس علاقه مندان و محققان موسیقی ردیف دستگاهی ایران قرار گرفت.

به گزارش پیلانو به نقل از مهر، نسخه مجازی ردیف دوره عالی مرحوم علی اکبر شهنازی از هنرمندان پیشگام موسیقی ایرانی در چارچوب پروژه موسیقایی «بازگوی» به نوازندگی سه تار علی کاظمی در چارچوب چهار آلبوم مجزا مشتمل بر «دستگاه همایون»، «دستگاه سه گاه»، «آواز دشتی» و «آواز بیات اصفهان» در دسترس مخاطبان و علاقه مندان موسیقی ایرانی قرار گرفت.
علی کاظمی در رابطه با این اثر نوشته است:
ردیف دوره عالی استاد علی اکبر شهنازی ردیف به مفهوم متداول آن، یعنی مجموعه ای مدون برای حفظ، ثبت، انتقال و آموزش دستگاه ها، گوشه ها، مایه ها و الحان موسیقی ایرانی نیست، بلکه کارگانی است که تفسیر شخصی مولف آنرا از موسیقی دستگاهی، هرچند در قالب ردیف قدمایی، باز می تاباند. تفسیری نو که با آزادی تامل برانگیزی در گزینش گوشه ها، چینش مایه ها، چیدمان ضربی ها و ساختار لحن ها همراه می باشد و نگاه خلاقه ای که در امتداد و چارچوب موسیقی کلاسیک بروز می یابد.
این آفرینش گری در امتداد یک فرهنگ موسیقایی مقوله ای است که نباید از آن غفلت کرد؛ خلاقیتی که از درون یک فرهنگ می جوشد و عناصر برون فرهنگی، در صورت وجود، تنها بعنوان ابزار و مصالح کار هنری به کار گرفته می شوند، گاه به هدف برآورده کردن یک نیاز، گاه برای تنوع بخشیدن به محصول هنری و گاه برای رفع بعضی نقصان ها.
واقعیت اینست که این نوع نگاه به مقوله خلاقیت در موسیقی ایرانی درحال کمرنگ شدن است و اهمیت آن در بستر فرهنگ موسیقی ایرانی چندان درک نمی شود؛ بگذریم از برخی دیدگاه های افراطی که اساسا آنرا نوآوری به حساب نمی آورند.
یکی از بهترین مثال ها برای تعمق و تامل بیشتر روی چنین نگاهی به مبحث آفرینش در موسیقی دستگاهی و همینطور تبیین و تشریح آن ردیف دوره عالی استاد شهنازی است. این ردیف، با عنایت به نکاتی که گفته شد، بیشتر از آن که اثری آموزشی باشد اثری هنری و خلاقانه است؛ اثری سترگ که برپایه شناختی عمیق از موسیقی دستگاهی ایران و همینطور ساز تار آفریده شده است.
تاکید بر هنری بودن این کارگان بخصوص از آن رو است که در ذهن اغلب کسانی که موسیقی تعلیم می دهند یا تعلیم می بینند همراه شدن عنوان «کارگان» با واژه ردیف آن کارگان را بیشتر از هرچیز آموزشی جلوه داده و این نگاه آموزشی غالبا در اجرا هم خویش را نشان داده است.

البته تردیدی نیست که هم ردیف های قدمایی وجه هنری دارند و هم ردیف استاد شهنازی و ردیف های مشابه سویه آموزشی اما آن چه اهمیت دارد توجه به کارکرد اصلی و زیربنایی هرکدام از این دو گونه ردیف است؛ در یکی حفظ و ثبت و ضبط دستگاهها، آوازها و گوشه های موسیقی ایران و انتقال یک میراث فرهنگی تاریخی کهن اهمیت دارد و در دیگری دست کم آن طور که من درک می کنم، شیوه تفسیر شخصی از یک کهن الگو.
گونه نخست را میتوان ردیف های «روایت گر» نام نهاد و گونه دوم را ردیف های «تفسیرگر» که غالبا به دو دلیل اصلی به وجود آمده و می آیند؛ دلیل نخست همان گونه که از عنوان آن پیداست، به مبحث عمل خلاقه باز می گردد، اوج عمل خلاقه در موسیقی دستگاهی چنان چه در بخشی از کتاب «تحریر در آواز ایرانی» هم به آن پرداخته ام، عرضه تفسیری نو از متن (ردیف های قدمایی) و مایه های کهن است. این که یک موسیقدان ایرانی (نمونه بارز آن استاد شهنازی) با تکیه برذوق شخصی و شناخت عمیق از موسیقی دست به آفرینش مجموعه ای از الحان در چارچوب دستگاه ها، آوازها و گوشه ها و همینطور گونه های متنوع ضربی بزند (که عنوان «ردیف» هم دقیقاً به همین اعتبار به آن اطلاق می شود) بی گمان از زاویه ای که ما به مبحث می نگریم، یکی از قله های خلاقیت هنری در موسیقی دستگاهی است.
دلیل دوم به یک احساس نیاز مربوط می شود و پرکردن جای خالی آن. می دانیم که برخی از سازهای ایرانی فاقد ردیفی مختص به خود هستند، ازاین رو طبیعی است که استادان متخصص آن ساز، بخصوص در دوره ای که یادگیری موسیقی اقبالی روزافزون می یابد، به ساختن و پرداختن ردیفی برای آن ساز مبادرت ورزند. از میان این ردیف های آموزشی آن هایی که برپایه ذوق و تفسیر شخصی ساخته شده اند در دسته ردیف های «تفسیرگر» قرار می گیرند، حتی اگر سویه آموزشی پررنگی هم داشته باشند.
در دهه های اخیر مجموعه های دیگری نیز، هرچند انگشت شمار، با عنوان «ردیف» (منظور باز اجرای یک ردیف از پیش موجود نیست) انتشار یافته اند که گاها به نظر می آید نه اصالت ردیف های «روایت گر» را دارند و نه خلاقیت ردیف های «تفسیرگر» را. این ردیف ها که عنصر تقلید در آنها جلوه بیشتری دارد مبحث بحث ما نیستند، شاید با گذشت زمان بتوانیم قضاوت درست تری در مورد آنها داشته باشیم.
ردیف استاد شهنازی کارگانی هنری است و کارگان های هنری همواره بر قابلیت اجرای مجدد، چه بسا با نگاه و سلیقه شخصی تاکید دارند و مجموعه ای که ساخته شده، اجرای ردیف دوره عالی استاد شهنازی با ساز سه تار است. با این که این ردیف اساسا برای تار تدوین شده است اما با تغییراتی اندک در بعضی مضراب گذاری ها، انگشت گذاری ها و حالات نه تنها با سه تار قابل اجرا می باشد بلکه اجرای آن با سه تار رنگ و طعمی بس متفاوت به این کارگان می بخشد. این رنگ و طعم جدید برای من بسیار جذاب و مسحور کننده بود و ازاین رو به اجرای آن با سه تار پرداختم.