مناجات هایی كه با موسیقی شنیدنی شدند؛ قصه مناجات هایی برخاسته از ادبیات کلاسیک

پیلانو: آلبوم سِر عشق یکی از پروژه های موسیقایی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران بود که اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ در قالب مناجات نامه های موسیقایی ویژه ماه مبارک رمضان پیش روی مخاطبان قرار گرفت.

خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ در هم آمیختگی «موسیقی» و «مناجات» مسیری پرارزش و مشخص در ساحت موسیقی کشورمان است که طی دهه های گذشته به واسطه حضور هنرمندان و ذاکران خاندان (ع) در چارچوب های مختلفی پیش روی مخاطبان قرار گرفته و توانسته است در گونه های تعریف شده ای جایگاه ویژه ای برای خود کسب کند. فرآیندی بشدت قابل اتکا که از دیر باز محل رفت و آمد هنرمندان ارزشمند ای بوده که هر کدام با توسل به داشته های تجربی یا علمی خود از موسیقی، ارادت خویش را به پیشگاه حضرت آفریدگار اعلام نموده اند.
عرض ارادتی موسیقایی که طبیعتاً اوج آنرا میتوان در روزهای ماه مبارک رمضان دید و شنید که چگونه هنرمندان پیشگام موسیقی ایرانی، توانستند آثاری را خلق کنند که با الهام از نیایش ها، ادعیه و حتی آیات قرآن مجید هرکدام تبدیل به آثاری ماندگار در تاریخ موسیقی این سرزمین شدند.
آثاری که باآنکه در چهار پنج سال گذشته از تولید کیفی و کمی آنها کاسته شده اما همچنان در حوزه توجه و عنایت برخی از هنرمندان قرار دارد و می تواند در روزگار دعواها، تلخی ها، ناملایمت ها و گلایه های مختلف انسان امروزی، برای آنهایی که گوشه چشمی به موسیقی جدی و موسیقی ایرانی دارند، پناهگاهی مستحکم در دریافت آرامش و پرواز به سمت معبود باشند؛ آثاری که شنیدن آنها بخصوص در روزهای ماه مبارک رمضان طعم شیرین تر و جذاب تری دارد که ای کاش برای همه ما فرصتی پدید آید تا بتوانیم در چند دقیقه کوتاه، یک تجربه موسیقایی ناب را در ضیافت «مناجات» و الحان موسیقی از سر بگذرانیم.
طی سالهای اخیر هم بعضی از هنرمندان، مجموعه ها و مراکزی که در حوزه موسیقی آیینی فعالیتهای مستمری دارند، تلاش خویش را انجام داده اند تا به واسطه بهره مندی از خصوصیت ها و گنجینه های نهفته در موسیقی ردیف دستگاهی و موسیقی نواحی ایران دست به تولید و یا بازسازی آثاری بزنند که طی سالهای اخیر و حتی دهه های گذشته با حضور هنرمندان صاحب نام این عرصه بخصوص آواز پیش روی مخاطبان قرار گرفته اند. آثاری که با اتکا به گونه های آیینی چون «مناجات خوانی» که از گذشته های دور رسمی پرارزش در ماه مبارک رمضان تلقی می شده و در جغرافیای ایران عزیز از تنوع زیادی هم برخوردار است، توانسته اند لحظات نابی را برای روزه داران فراهم نمایند.
جمع آوری و تدوین چنین مجموعه هایی که دربرگیرنده ابعاد بسیار گوناگونی در حوزه های مختلف موسیقی بوده، امری دشوار و البته اجتناب ناپذیر است که باید برای حفظ و نگهبانی این میراث گرانبها تلاشهای مضاعفی به خرج داد، شرایطی که باآنکه طی سالهای اخیر به واسطه حضور مجموعه هایی چون مرکز موسیقی حوزه هنری، دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز موسیقی انقلاب اسلامی (مأوا)، دفتر موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما، مرکز هنری رسانه ای نهضت و برخی دیگر از نهادها تلاش در احیای موسیقی آیینی و مذهبی ما داشته، اما به لحظ فنی اساسا دربرگیرنده مؤلفه های گوناگونی است که از درون آنها میتوان پی به ارزش های والاتر و ارجمند تر موسیقی ردیف دستگاهی ایران برد. حتی اگر بدانیم چنین آثاری شاید مشتمل بر تعداد کمتری از مخاطبانی باشند که در این سال ها بشدت ذائقه خویش را خواسته یا ناخواسته درحال تغییر می بینند.
همان گونه که قبلاً هم اشاره داشتیم باید پذیرفت که تولید، بازسازی و تدوین آثار موسیقایی که ریشه در باورها، آیین ها و اعتقاد الهی ما ایرانی ها دارد امری لازم و جدی بخصوص در روزگار پربحران فرایند تولید و عرضه موسیقایی است که می بایست با اتکا و دانش هنرمندان پیشگام این عرصه هم در چارچوب به روز و هم قالب تاریخی اش در دسترس مخاطبان و پژوهشگران قرار گیرد. شرایطی که بدون شک لازمه شناخت هویت فرهنگی هریک ما از ایرانی هایی است که بدجور خودمان را به شرایط فعلی روزگار بدون توجه به آن چه میراث دار آن هستیم، سپردیم و ضروری است با شنیدن آثاری که می توانند به سهم خود بخشی از شناسه هویتی و اعتقادی ما ایرانی ها باشد، رجعتی موسیقایی به این میراث داشته باشیم؛ رجعتی که می تواند دربرگیرنده انتقال آرامشی باشد که انسان امروزی از پس اتفاقات، مشکلات و بحران های ریز و درشت روزگار خود می تواتند از آن بعنوان پناهگاهی ملهم از آموزه های اعتقادی و الهی بهره گیرد.
آنچه در سلسه گزارش های «مناجات هایی که با موسیقی شنیدنی شدند» گروه هنر خبرگزاری مهر پیش روی مخاطبان قرار می گیرد، کوشش برای رجعت باردیگر به بخشی از آثار مهم موسیقایی در حوزه مناجات خوانی و موارد مشابهی است که در روزهای ماه مبارک رمضان به واسطه آثاری در چارچوب آلبوم، تک آهنگ و یا یک اثر موسیقایی- مذهبی پیش روی مخاطبان قرار گرفته اند.
آلبوم «سر عشق» مشتمل بر مناجات خوانی های ویژه ماه مبارک رمضان هم یکی دیگر از مجموعه های ویژه مناجات خوانی ماه رمضان بود که اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ توسط بخش موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و فرهنگسرای رسانه منتشر گردید. این در حالی بود که سحر جناتی انتخاب اشعار، سید مصطفی بانیان صدابردار، شهرام صارمی ناظر ضبط و مدیر هنری و امیرحسین سمیعی میکس و مسترینگ اثر را به عهده داشتند.
این آلبوم شامل ۸ آواز با اجرای آواز خوانان توانمندی از ۲ نسل مختلف آواز دستگاهی ایران همچون داود فیاضی، محمد ملاآقایی، علیرضا حاجی طالب و علی صدیقی راد روی اشعاری از شاعران کلاسیک و برجسته ای همچون حافظ، سعدی، عطار نیشابوری، نظامی، فخرالدین عراقی و باباطاهر است. این آوازها در مایه های ماهور، چهارگاه، افشاری، ابوعطا، شوشتری، منصوری، بیات ترک، دشتی و دشتستانی اجرا شده است.
در مقدمه این اثر موسیقایی به قلم سحر جناتی شاعر، پژوهشگر و مدرس دانشگاه و انتخاب کننده اشعار مجموعه موسیقایی «سر عشق» آمده بود:
ادب فارسی سرشار از نیایش ها و مناجات های لطیف و زیبای شاعران و گویندگان بزرگی است که نمونه های عالی و باشکوه «تحمیدیه» در ادبیات جهان به شمار می آیند. این نیایش ها سرشار از مضمون های ژرف و نشانگر ذوق و روح لطیف گویندگان آنهاست، با ستایش آفریدگار و توصیف مقام کبریایی حق، برشمردن صفات جمال و جلال الهی و تسبیح حق تعالی آغاز می شوند.
سپس گوینده به ناتوانی و نیاز خود می پردازد و گناهکاری خود را بر می شمرد و از ساحت آفریدگار بخشش و مغفرت می خواهد. مناجات مسیر ارتباطی خداپرستان، حق جویان، عارف و شیفتگان درگاه ایزد یکتا و نجوای عاشقانه ای است بین عاشق و معشوق در خلوتی زلال، پاک و صادقانه، هم نشینی و قرابت این مناجات ها با نوای موسیقی و آواز، سحر بخشی و افسونی عارفانه خلق کرده تا لذتی دو چندان از شنیدن آن، در جان مستمع نشیند. البته دربین مناجات ها، مناجات های ادیب و عارف بزرگ ایران خواجه عبدالله انصاری از شهرتی به سزا برخوردار می باشد.
حجت الاسلام امرودی مدرس حوزه و دانشگاه و رئیس وقت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران هم در مراسم رونمایی آلبوم «سر عشق» پیرامون این آلبوم اظهار داشته بود: توجه به معنویت یکی از اساسی ترین نیازهای انسان است. پس توجه به همین مقوله مناجات لزوم بشر است که ماه مبارک رمضان اوج این نیازهاست که تبلور آن در ادبیات ما هم موج می زند. گویی در ماه رمضان همه ابزار آماده است که رفع تشنگی با مناجات صورت گیرد. به اعتقاد من نجوا یک مناسک است که در روزهای سال هم اجرا می شود. نجوا یک درمان و یک آرامش است. شما دقت کنید آنها که اهل سجاده و نماز هستند چقدر آرام هستند. آنها که نجوا می کنند در دفتر الهی نامشان ثبت می شود.
وی ضمن اشاره به بهره مندی هایی که از مناجات حاصل می شود، اظهار نمود: «سر عشق» یعنی تشنگی، یعنی بیمار خدا شدن، یعنی بی نامی و درود خدا بر شما که اثر به این زیبایی را تولید کردید. به هر حال مناجات ما در روزهای گرامی خداوند، عجین با موسیقی است. شاید بی گناه ترین و بی اعواج ترین موسیقی را میتوان در همین مناجات یافت کرد و اگر ما چند نکته را رعایت نماییم، می توانیم در این حوزه توفیقات زیادی هم داشته باشیم. در این خصوص توجه به زیست اجتماعی مومنانه، محتوای اشعار انتخاب شده، نوع موسیقی استفاده شده، جایگاه مجلس اجرای موسیقی، توجه به چگونگی اجرای برنامه می توانند مناجات های ما را به «سر عشق» نزدیک کند.
برای شنیدن قطعه «ماهور» با شعر فخرالدین عراقی و خوانندگی محمد ملاآقایی اینجا، برای شنیدن قطعه «افشاری» با شعر حافظ شیرازی و خوانندگی داود فیاضی اینجا، برای شنیدن قطعه «ابوعطا» با شعر عطار نیشابوری به خوانندگی علیرضا حاجی طلب اینجا، برای شنیدن قطعه «افشاری» با شعر نظامی گنجوی و خوانندگی علی صدیقی راد اینجا، برای شنیدن قطعه «شوشتری – منصوری» با شعر سعدی و خوانندگی محمد ملاآقایی اینجا، برای شنیدن قطعه «بیات ترک» با شعر سعدی و خوانندگی داود فیاضی اینجا، برای شنیدن قطعه «چهارگاه» با شعر سعدی و خوانندگی علیرضا حاجی طلب اینجا و برای شنیدن قطعه «دشتی-دشتستانی» با شعر باباطاهر و خوانندگی علی صدیقی راد اینجا را کلیک کنید.

منبع: پیلانو