خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۱۰۰؛ قصه تیتراژی که ۳۶ ساله شد

پیلانو: موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی شکار به کارگردانی مجیدجوانمرد و آهنگسازی مرحوم بابک بیات بدون تردید از خاطره سازترین ملودی های در رابطه با آثار ماندگار سینمای ایرانی در حوزه موسیقی فیلم است.
دریافت 8 MB
خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی بعد از شروع و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهن مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حال مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که بصورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در صدمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «شکار» به آهنگسازی مرحوم بابک بیات رفتیم؛ یکی از چندین اثر ماندگار این هنرمند بهادار موسیقی کشورمان که در زمان تولید و اکران این فیلم سینمایی تبدیل به یکی از مهم ترین مولفه های معرفی آن شد. منبعی سرشار از بدعت و خلاقیت و نوآوری که نشات گرفته از تسلط کامل آهنگساز در خلق موسیقی متن یک اثر سینمایی بود و می تواند به عنوان یکی از شاخص ترین آثار موسیقایی در رابطه با موسیقی متن و تیتراژ فیلم های سینمایی لقب بگیرد.

فیلم سینمایی «شکار» به نویسندگی و کارگردانی مجید جوانمرد محصول سال ۱۳۶۶ سینمای ایران است که در روزگار تولید و پخش به جهت قصه و داستان متفاوتی که پیش روی مخاطبان قرار داد، توانست با استقبال خوب علاقه مندان سینما نیز مواجه شود. اثری که بعد از اکران عمومی بارها و بارها و حتی در این روزگار بصورت مستمر از شبکه های مختلف تلویزیونی پخش شده است. این فیلم به عنوان یکی از فیلم های مولف سینمای ایران در عرصه آثار در رابطه با مبارزات مردم در ایام منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی و دربرگیرنده حال و هوای متفاوتی بود.
داستان فیلم «شکار» از این قرار بود که احمد با یک کامیون حامل گوشت به سمت پایتخت در حرکت است. او عجله دارد تا پیش از زایمان همسرش محموله را تحویل بدهد و به زادگاهش بازگردد. در یکی از شهرهای بین راه توقف می کند و همان لحظه انفجاری در میدان شهر رخ می دهد و مجسمه ای که قرار بوده روز بعد پرده برداری شود، منهدم می شود. احمد به سرعت از محل می گریزد. مأموران امنیتی به او مظنون می شوند و بعد از آزادی، در راه بازگشت با جوانی به نام مصطفی همراه می شود که بتازگی از زندان آزاد شده است. مأموران جاده را بسته اند. مصطفی که مشغول رانندگی است کامیون را از میان آنها عبور می دهد. مأموران به تعقیب کامیون می پردازند. مصطفی کشته می شود و احمد بر اثر تجربه ای که پشت سر گذاشته متحول می شود.

پرویز پرستویی، خسرو شکیبایی، عنایت الله بخشی، علی آقاجانیان، مهری ودادیان، منیژه سلیمی، نقی سیف جمالی، نعمت الله گرجی، ایرج زینعلی، صفر کشکولی، بهمن پسندی، حسن روشن، غلامعلی درتاج، سروش اورمز، ولی الله خیری، علی پروین، عبادالله کریمی، محرم بسیم و عبدالله کریمی بازیگران این فیلم سینمایی بودند.
اما همان گونه که اشاره شد، فارغ از آن چه درباره ی محتوا و قصه فیلم سینمایی «شکار» می تواند مورد توجه قرار گیرد، موسیقی متن و تیتراژ این اثر سینمایی است که توانست بواسطه آهنگساز قدرتمندی چون بابک بیات تبدیل به یک عامل موثر بیانی برای ایجاد تحکم محتوا و درام فیلم در ذهن مخاطب شود. طبیعتاً ریشه های این پدیده ساختاری در آثار سینمایی را می توان در آثار آهنگسازان بزرگی دریافت کرد که بابک بیات یکی از مهم ترین افراد در این حوزه می باشد.
موسیقی دانی که در سال ۱۳۲۵ با نام اصلی علی حسین بیات زرندی مطلق در تهران به دنیا آمد و بعد از طی مراحل کودکی و نوجوانی خود در سن ۱۹ سالکی وارد اپرای تهران شد و نزد هنرمندانی چون اِولین باغچه بان، ثمین باغچه بان و نصرت الله زابلی به فراگیری موسیقی پرداخت. او نزدیک به پنج سال همکاری خودرا با این اپرا ادامه داد. بابک بیات بعدها با محمد اوشان آهنگساز و رهبر ارکستر رفاقتی پیدا کرد و نزد او به فراگیری هارمونی، آکومپانیمان و دیگر مشتقات موسیقی پرداخت. همین طور آشنایی با ایرج جنتی عطایی نقش موثری در زندگی هنری بیات ایفا کرد و این ۲ طی دوستی چند ساله ای که داشتند مبادرت به خلق ترانه ها و ملودی های مختلفی کردند.

بابک بیات درهمین اثنا بود که همراه با واروژان آهنگسازی فیلم را شروع کرد و پس از ساخت موسیقی فیلم «غریبه» در خیلی از سریال ها و فیلم های سینمایی قبل از انقلاب حضور فعالی داشت. این فعالیت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم ادامه پیدا کرد و بعد از انتشار چند اثر موسیقایی همچون «خروس زری پیرهن پری» احمد شاملو وارد فضای جدیدی از فعالیتهای موسیقایی اش شد.
این آهنگساز فقید کشورمان در همین مسیر موفق به ساخت موسیقی برای فیلم ها و سریال هایی چون «مرگ یزدگرد»، «نقطه ضعف»، «ریشه درخون»، «شاید وقتی دیگری»، «مسافران»، «سلطان و شبان»، «کشتی آنجلیکا»، «عروس»، «پرده آخر»، «طلسم»، «مرسدس»، «جهان پهلوان تختی»، «دست های آلوده»، «اتوبوس»، «قرمز»، «دو زن»، «شیدا»، «شکار»، «ولایت عشق» و حدود ۹۰ فیلم سینمایی و سریال شده است که هرکدام در نوع خود می تواند به عنوان یکی از بهترین آثار موسیقایی در رابطه با فیلم ها سینمایی و مجموعه های تلویزیونی لقب بگیرد. این در شرایطی است که بابک بیات در این مدت موفق به دریافت چند سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر شده که همین مورد او را به عنوان یکی از معتبرترین آهنگسازان سینمای ایران معرفی می کند.
مسیری که یکی از شمایل و ابعاد این تبحر و خلاقیت را می توان در موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «شکار» به وضوح احساس کرد. شرایطی که سبب شد زبان بیانی این اثر سینمایی بواسطه ملودی پردازی درخشان آهنگساز، غنی تر شده و کاری کند تا موسیقی به عنوان یک زنجیره ناگسستنی از بدنه اصلی اثر، تبدیل به هویتی انکارناپذیر از فیلمی شود که تا به امروز به مدد موسیقی و خاطره سازی هایش در ذهن مخاطبان ماندگار مانده است. طبیعتاً حالا هم که فکر می نماییم ناخودآگاه نمی توانیم غیر از موسیقی بابک بیات روی فیلم «شکار» حتی یک لحظه هم به انتخاب گزینه دیگری توسط آقای کارگردان در راستای ساخت موسیقی متن فیلم فکر نماییم.

مسیر و چارچوبی که در فیلم «شکار» به درستی هرچه تمام تر توسط بابک بیات روی تصویر پیاده سازی و تبدیل به مولفه ای شد که نه فقط برای معرفی فیلم «شکار» کاربرد داشت بلکه زینت بخش خیلی از برنامه ها، تک آهنگ ها و آثار موسیقایی، شنیداری و تصویری دیگری نیز شد. اتفاقی که نشان دهنده یک خلاقیت مثال زدنی از هنرمندی است که به شدت رگ خواب مخاطب را می فهمید و می دانست چه ملودی در چه حال و احوالی می تواند مورد پسند مخاطب قرار گیرد.
شرایطی که سبب شد موسیقی با دقت هرچه تمام تر وظیفه خود در برخورد با درام را متوجه شده و تبدیل به برگ برنده فیلمی شود که برای مخاطب دهه شصتی آن روزها حکم معدنی سرشار از خاطره را به همراه موسیقی «شکار» یقیناً نمایشگاهی از تشریک مساعی مجید جوانمرد به عنوان کارگردان و آهنگساز قدرتمندی چون بابک بیات است که توانست ارزش های هنری و عملکرد بیانی فیلم را با تمام نقاط ضعف و قوتش مضاعف کند دارد. خاطراتی که در جای جای فیلم خصوصاً بازی های پرویز پرستویی و خسرو شکیبایی آنچنان روی کار نشسته که اصلاً به گزینه دیگری غیر از بابک بیات نمی توان فکر کرد.
موسیقی «شکار» یقیناً نمایشگاهی از تشریک مساعی مجید جوانمرد به عنوان کارگردان و آهنگساز قدرتمندی چون بابک بیات است که توانست ارزش های هنری و عملکرد بیانی فیلم را با تمام نقاط ضعف و قوتش مضاعف کند. گو اینکه اگر این آگاهی و شناخت وجود نداشت بدون تردید فیلم «شکار» اکنون این چنین در یادها و خاطره ها نمی ماند. برای اینکه موسیقی خلق شده توسط مرحوم بیات با ساختارهای روانی منطبق با تماشاگر ایرانی اش به قدری دربرگیرنده حس و حال لطیفی بود و هست که باید از آن به عنوان یکی از نکات حائز اهمیت این فیلم سینمایی نام برد.
این فضا و ساختار به قدری در این دوره از تولیدات سینمای ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار بود که باید از این سال ها به عنوان دوران طلایی ساخت موسیقی فیلم برای آثار سینمایی نام برد. شرایطی که بااینکه در سالهای اخیر اهمیت و جایگاهش را کم و بیش از دست داده و در خیلی از موارد تبدیل به ویترینی تزیینی برای آثار سینمایی و تلویزیونی شده است، اما بواسطه حضور آهنگسازان قدرتمندی چون بابک بیات می تواند برگ زرینی در فعالیتهای سینمایی کشور باشد که تحت هیچ شرایطی نمی توان آنرا به فراموشی سپرد. آثاری که محدود به همین فیلم سینمایی هم نشد و بینندگان سینمای ایران شاهد موسیقی فیلم هایی از مرحوم بیات بودند که هرکدام در پرونده ای جداگانه می تواند مورد توجه و پژوهش بیشتری قرار گیرد.

اکنون بیش از ۳۶ سال از خلق موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «شکار» می گذرد و مخاطبان حقیقی سینما و موسیقی این سرزمین هیچ گاه نمی توانند طعم و رنگ این ملودی را از جعبه خاطرات ذهنشان خالی کنند. فضایی سرشار از راهکارهای خاص یک آهنگساز کم نظیر به نام بابک بیات که در هر اثرش رنگ و بوی تفاوت را می توان به معنی و مفهوم واقعی کلمه حس کرد.
بسیاری از خوانندگان نام آور موسیقی ایران در این سال ها مدیون وجود نابغه ای به نام بابک بیات در حوزه آهنگسازی هستند که بی شک نقش بی بدیلی در توسعه و ترویج فرهنگ شنیدن موسیقی خوب داشت.
مرحوم بابک بیات بدون تردید هنرمندی تمام نشدنی در موسیقی این سرزمین است و با نگاهی اجمالی به کارنامه موسیقایی اش می توان به ارزش و نبوغ موزیسینی دست پیدا کرد که برای تعریف درست و کاربردی از آن چه موسیقی فیلم می نامیم، نهایت تلاش و کوشش خودرا انجام داد؛ مسیری که بازکننده جریان بسیار روشن و درستی در عرصه ساخت موسیقی تیتراژها بود، آن هنگام که هنوز درگیر زد و بندهای مالی نشده بود و به درست ترین شکل ممکن در خدمت مفاهیم اثر مورد نظر بود و بواسطه نظارت هنرمندانی چون بابک بیات، تلاش خوبی برای توسعه و ترویج فرهنگ درست شنیدن انجام می گرفت.