خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۶۳؛ آوایی که از محمدرسول الله(ص) در ذهن داریم

به گزارش پیلانو، موسیقی متن و تیتراژ فیلم الرساله که در کشورمان به نام محمد رسول الله (ص) شهرت یافته از آن دسته ملودی هایی است که هیچگاه از ذهن شنیداری مخاطبان این اثر سینمایی جاودانه پاک نمی گردد.
دریافت 2 MB
خبرگزاری مهر-گروه هنر- علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از شروع و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که بصورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در شصت و سومین شماره از این روایت رسانه ای به مناسبت سالروز رحلت حضرت محمد (ص) به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «الرساله» ساخته مصطفی عقاد کارگردان فقید سینما رفتیم که با موسیقی متن موریس ژار بدون تردید در ردیف مهم ترین و ماندگارترین آثار موسیقایی در رابطه با تیتراژها و ملودی هایی است که حالا تبدیل به مولفه اصلی معرفی این اثر ماندگار در ذهن مخاطبان چه در ایران و چه در سایر کشورهای جهان شده است.

اساساً نگارش و نوشتن درباره ی معدود فیلم ها و آثار سینمایی که درباره ی پیامبران الهی طی ادوار مختلف تاریخ سینما پیش روی مخاطبان قرار گرفته، بدون تردید قرار گرفتن در چارچوبی است که پرداخت منتقدانه و کارشناسانه به آنها می تواند دربرگیرنده ابعاد گسترده ای در زمینه سینما باشد که بطور قطع منتقدان و مدرسان و صاحب نظران این عرصه چه تا به امروز و چه در آینده درباره ی آن آثار زیادی را در قالب نقد و تحلیل به رشته تحریر در آورده اند. شرایطی که تجربه نگارش و انعکاس آن در زمینه های رسانه ای هم وجود داشته و این آثار سینمایی در ابعاد مختلفش همیشه مورد توجه خبرنگاران و روزنانه نگارانی بوده که دغدغه نگارش و تحلیل در این عرصه را دارند.
یکی از همین آثار سینمایی که به اعتقاد نگارنده، هیچ گاه از ذهن دیداری و شنیداری مخاطبان فراموش نمی گردد، فیلم سینمایی «الرساله» به کارگردانی مصطفی عقاد محصول سال ۱۹۷۶ با آن دوبله فراموش نشدنی بهترین های این عرصه است که از هر ابعادی به آن نکاه نماییم نمی توانیم از جاذبه های داستانی و تصویری و موسیقایی و سایر ابعادش به آسانی چشم پوشی نماییم. اثری به غایت باارزش و موثر در رابطه با جهان اسلام که در قالبی هنرمندانه به قدری مورد توجه مخاطبان قرار گرفت که بی شک از آن می توان به عنوان یکی از ارزشمندترین و ماندگارترین پروژه های سینمایی دنیای سینما یاد کرد.
اثری که مخاطبان ایرانی آنرا با «پیام» و «محمد رسول الله» می شناسند و در زمره آثاری است که در صدر پرتکرارترین و پرمخاطب ترین آثار روی آنتن پخش شده رسانه ملی قرار گرفته و همچنان نیز وقتی پس از چمدصدمین بار جزو محبوب ترین آثار سینمایی در رابطه با شخصیت والای پیامبرگرامی اسلام است که مردم از تماشای آن لذت می برند.

فیلم «الرساله» روایت گر داستان زندگی حضرت محمد (ص) از چهل سالگی تا وفات ایشان را روایت می کند. اثری که همچون وقایع اتفاق افتاده در زندگی گرانقدر پیامبر عظیم الشان اسلام همچون بعثت، شهادت یاسر و سمیه، گرایش بلال حبشی به اسلام، جنگ بدر، جنگ احد، هجرت مسلمانان از مکه به مدینه، فتح مکه را به تصویر کشیده و در آن قسمتی از زندگی شخصیت هایی چون حضرت حمزه، ابوطالب، زید بن حارثه، هند جگرخوار، ابوسفیان، سهل بن عمر، ابولهب و شخصیت های تاریخی دیگر در دوران صدر اسلام پیش روی مخاطبان قرار گرفته است.
آنتونی کوئین در نقش حمزه، ایرنه پاپاس در نقش هند، مایکل آن سارا در نقش ابوسفیان، جانی سکا در نقش بلال حبشی، مایکل فورست در نقش خالد، آندره مورل در نقش ابوطالب، گریک هاگون در نقش عمار، دیمین تامس در نقش زید، مارتین بنسون در نقش ابوجهل، رابرت براون در نقش عتبه، روزالی کراچلی در نقش سمیه، برونو بارنابی در نقش امیه، نویل جیسون در نقش جعفر، جان بنت در نقش عبدالله، دونالد برتون در نقش عمرو عاص، ارل کامرون در نقش نجاشی، نیکولاس آمر در نقش سهل، رونالد چنری در نقش مصعب، مایکل گادفری در نقش برا، ای ون سولون در نقش یاسر، وولف موریس در نقش ابولهب، رونالد لی هانت در نقش هراکلیوس، جرارد هلی در نقش شاعر سنان، حبیب عجیلی در نقش ابوحذیفه، پیتر مدرن در نقش مرد بی دست و پا، حسن الجندی در نقش خسرو پرویز، عبدالله العمرانی در نقش عکرمه، الین آیوز کامرون در نقش ام جمیل همچون هنرمندانی بودند که در نسخه انگلیسی فیلم به عنوان بازیگر حضور داشتند.
البته مصطفی عقاد در یک اقدام جالب توجه دو نسخه از این فیلم را ساخت که نسخه زبان انگلیسی آن در کشورهای اروپایی و آمریکایی و نسخه عرب زبان اثر در کشورهای عرب زبان به نمایش در آمد. جالب تر این که بازیگران نسخه عرب زبان فیلم با نسخه انگلیسی اثر متفاوت بودند. شرایطی که بطور قطع هر فیلمسازی دست به این کار سخت و دشوار نمی زند و حتما دربرگیرنده ابعاد جالب توجهی است که می تواند در وضعیت دیگر مورد توجه قرار گیرد.

اما همان گونه که قبل تر هم به آن اشاره شد، آنچه فیلم سینمایی «الرساله» را با تمام اما و اگرهایش نسبت به دیگر آثار سینمایی از این دست متمایز می کند، بطور قطع موسیقی متن فیلم به آهنگسازی موریس ژار هنرمند فرانسوی است که شنوندگان ایرانی فیلم بدون هیچ شک و تردیدی حین مواجه با نام فیلم، یا شکل و شمایل غرور انگیز آنتونی کوئیین در نقش حمزه را در ذهن خود تداعی می کنند و یا این موسیقی متن و تیتراژ اثر است که تبدیل به یکی از شناسه های مهم فیلم شمرده می شود. یک اثر فوق ماندگار که انگار خودِ تاریخ است و بیان کننده نهایت ارادت و احساسات مذهبی که ما ایرانیان می توانیم نسبت به پیامبر گرامی اسلام داشته رعایت هدف مند و دارای چارچوب تم اصلی موسیقی در قالب استفاده از نشانه های موسیقی شرقی، ساختار ارکسترال توانمند، طراحی و خلاقیت مثال زدنی آهنگساز از آنچه در موسیقی فرا گرفته می تواند از مهم ترین مولفه های شاخص آهنگسازی فیلم «الرساله» باشد باشیم. گویی موریس ژار کاری کرده که این موسیقی تا اختتام دنیا برای ما تمامی نداشته باشد. موسیقی که طراوت و تازگی اش هیچ گاه از ذهن ما پاک نمی گردد و نخواهد شد.
رعایت هدف مند و دارای چارچوب تم اصلی موسیقی در قالب استفاده از نشانه های موسیقی شرقی، ساختار ارکسترال توانمند، طراحی و خلاقیت مثال زدنی آهنگساز از آنچه در موسیقی فرا گرفته می تواند از مهم ترین مولفه های شاخص آهنگسازی فیلم «الرساله» باشد که سبب شد در کنار دیگر شاخصه های اثر، موریس ژار را نامزد دریافت جایزه اسکار موسیقی فیلم کند. البته که این آهنگساز فقید موسیقی فیلم خود به تنهایی برنده سه جایزه اسکار بهترین موسیقی متن شده که می تواند در نوع خود یک رکورد شکنی هم محسوب شود. کما این که ساخت موسیقی متن فیلم های ماندگار دیگری چون «لورنس عربستان – ۱۹۶۲»، «دکترژیواگو- ۱۹۶۵»، «گذرگاهی به هند – ۱۹۸۴» و «عمر مختار – ۱۹۸۱» خود به تنهایی گواهی برای توانمندی های آهنگسازی چون موریس ژار است که بدون تردید نام و آثارش در تاریخ سینمای جهان پاک نمی گردد.
موریس ژار در ۱۳ سپتامبر ۱۹۲۴ در لیون فرانسه چشم به جهان گشود و از همان کودکی علاقه خود به موسیقی را نشان داد، به شکلی که در ۲۸ سالگی نخستین موسیقی متن فیلم خودرا برای فیلم کوتاه «هتل معلولان» به کارگردانی ژرژ فرانجی ساخت. وی تا ۴۰ سالگی در فرانسه به کار موسیقی خود و همین طور رهبری ارکستر ادامه داد و سپس به آمریکا سفر کرد و در آنجا اقامت گزید. البته سفر ژار به آمریکا سبب شد تا به یکی از مشهورترین آهنگسازان هالیوود تبدیل گردد. موسیقی متنی که ژار برای فیلم ها ساخت، به اندازه موفقیت و ماندگاری فیلم ها در تاریخ، ماندگار شد.

بر اساساً آنچه در نوشتارهای رسانه ای پیرامون برخی نکات فنی موسیقی فیلم «الرساله» پخش شده، موریس ژار پارت نویسی موسیقی فیلم «محمد رسول الله (ص)» را برمبنای تلفیق مقام های «همایون» و «بیات اصفهانی» ایرانی که همان «حجاز» عربی است، نوشت و موسیقی را بر پایه همین دو مقام خلق کرد. مقام «حجاز» عربی شباهت زیادی به گام مینور هارمونیک دارد، گامی که در آن فاصله میان درجه هفتم و هشتم که بصورت طبیعی یک درجه است را نیم پرده بالا می بریم تا به نت سانسیبل (نیم پرده شدن فاصله درجات هفتم و هشتم) برسیم.
ژار چنان به موسیقی علاقه داشت که زمینه رشد و پرورش موسیقی را در دل پسرش، ژان میشل ژار بنیان گذاشت بطوریکه در ساخت موسیقی فیلم «محمد رسول الله (ص)» با یکدیگر همکار شدند. وی با توجه به این که فردی غیر مسلمان بود اما به شدت موثر صحنه های حساس فیلم را موسیقایی کرد، دلیل این هم سفر شش ماهه او به صحراهای لیبی برای گرفتن الهام از طبیعت بود. ژار برای دریافت کدهای طبیعی به صحرا رفت و ماه ها در آنجا به کنکاو موسیقایی طبیعی پرداخت و حاصل شش ماه ریاضت این پدر و پسر به خلق اثری مذهبی و ماندگار که در دل های میلیونها مسلمان جهان جای دارد، منجر گردید.
موریس ژار بدون تردید آهنگسازی تکرار نشدنی در تاریخ سینمای جهان است که بواسطه توانمندی های وی در زمینه آهنگسازی و همین طور پژوهش های فراوانی که در زمینه های مختلف موسیقی ملل انجام می داد، از خود هنرمندی به جامعه موسیقی و سینما معرفی کرده بود که موسیقی اش سرشار از تفکر، خلاقیت و پژوهشی بود که به هیچ عنوان شنونده نمی تواند از موسیقی آثارش به آسانی عبور کند. وی در یک ساختار قدرتمند سینمایی چون الرساله بود که ذهن خلاق خود در آهنگسازی را آنچنان در خدمت اثر گذاشت که حتی در خیلی از موارد برای ذهن مخاطب ایرانی جلوتر از تصویر و سایر مولفه های باارزش فیلم جلوتر بود. موریس ژار یک مهندس تمام عیار برای موسیقی فیلم هایش بود که موجب شد در دوران حیاتش برای بیش از ۱۵۰ اثر سینمایی موسیقی بسازد.

این هنرمند پیشگام سرانجام در سن هشت و چهار سالگی پس از مدت ها مبارزه با بیماری سرطان از دنیا رفت.
به هر ترتیب همان گونه که اشاره شد موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «الرساله» بطور قطع یکی از پیشروترین موسیقی فیلم های زمان خود بود که همچنان نیز می تواند به عنوان یک اثر مولف و آموزنده مورد توجه آهنگسازان علاقمند این حوزه قرار گیرد. شرایطی که دربرگیرنده رعایت شاخصه ها و ابعادی از موسیقی است که بی شک در مدت زمان کوتاه نمی تواند در یک آهنگساز تبلور پیدا کند. اینها مولفه هایی دشوار و به غایت پژوهشگرانه است که توانسته این چنین در تاریخ جای بماند.

منبع: pilano.ir