مهم ترین رویدادهای هنرهای تجسمی در سالی که گذشت

۱۴۰۰، سالی که به واسطه امتداد انتشار کرونا در کشور برای هنرهای تجسمی کم فروغ آغاز شد، خیلی از هنرمندان این حوزه را از دست یافته دید و با اظهارنظرهای مختلف درباره حراج تهران و پرواز حاشیه بر فراز حوض موزه هنرهای معاصر تهران پرحاشیه به پایان رسید. اما در این سال دقیقا چه گذشت و چه رخ داد که سبب شد رویدادهایی رقم بخورند که مهم تلقی شوند؟
عرصه هنرهای تجسمی در سال ۱۴۰۰ شاهد رخداد اتفاقاتی بود که بعضی از آنان مهم و برخی کم اهمیت تر قلمداد می شوند. در گزارش ایسنا نگاهی خواهیم داشت به بعضی از مهم ترین اتفاقاتی که در سال ۱۴۰۰ در این حوزه رخ دادند.

موزه هنرهای معاصر از بازسازی تا تغییر

موزه هنرهای معاصر تهران در سال ۱۴۰۰ فراز و فرودهایی را تجربه نمود که آخرین آن یعنی اجرای پرفورمنس بر فراز اثر «ماده و فکر» مقدمات خداحافظی احسان آقایی از ریاست موزه را فراهم نمود.
موزه هنرهای معاصر تهران دوره ای طولانی از تعطیلات را پارسال به دنبال آغاز بازسازی این مکان فرهنگی و هنری تجربه نمود. این موزه که در سال ۹۷ به منظور بازسازی، درهایش را به روی بازدیدکنندگان بسته بود، در نهایت بعد از دو سال باردیگر بازگشایی شد. این بازگشایی اما زمان زیادی نبرد و کرونا باردیگر میان دوستداران هنرهای تجسمی و این مکان فرهنگی و هنری فاصله انداخت. تا جایی که بنابر اعلام ستاد ملی مقابله با کرونا و باتوجه به افزایش آمار ابتلاء به این ویروس، موزه هنرهای معاصر تهران بسته شد.

این تعطیلی در حالی صورت گرفت که نمایشگاه پرسونای اندی وارهول در موزه در حال برگزاری بود؛ اما با بازگشایی مجدد موزه به دنبال فروکش کردن موج کرونا، این نمایشگاه باردیگر در معرض دید مخاطبان قرار گرفت. زمان گذشت و این مکان فرهنگی و هنری نمایشگاه های گوناگونی چون «مروری بر آثار مهدی سحابی» و «آینه در آینه» را افتتاح نمود. افتتاح آخرین نمایشگاه این موزه در سال ۱۴۰۰ که «پنج گنج» نام دارد و آثار آن توسط احسان آقایی انتخاب شده اند اما حاشیه ساز شد.

در حاشیه افتتاح این نمایشگاه پرفورمنسی اجرا شد که در آن بدن پرفورمر با روغن داخل حوض اثر «ماده و فکر» برخورد کرد و این اتفاق واکنش های بسیاری را به دنبال خود داشت. انتقادها اما زمان زیادی نبرد که با تغییر رئیس موزه و منصوب شدن عبادرضا اسلامی کولایی رنگ سکوت به خود گرفت.
چالش دیگر سال ۱۴۰۰ زیر سوال بردن اصالت گنجینه موزه هنرهای معاصر و پو لهای رد و بدل شده در حراج تهران از جانب یک منتقد سینما در صداوسیما بود که در نهایت با واکنش تعدادی از هنرمندان هنرهای تجسمی و انتقاد به رئیس صداوسیما به پایان رسید.
تعدادی از هنرمندان هنرهای تجسمی با امضای نامه ای خطاب به پیمان جبلی سفارش کردند در برنامه های هنری این رسانه از کارشناسان مجرب استفاده گردد.

معماری و چالشی به نام اکسپوی دبی

معماری از هنرهایی به حساب می آید که اخبار آن در فضای رسانه ای نسبت به سایر شاخه های هنر کمتر مورد توجه قرار می گیرد و بازتاب پیدا می کنند. این حوزه اما در سال ۱۴۰۰ علیرغم این که فضای نسبتا ساکتی را تجربه نمود اما اخباری منتشر شدند که در کنار موفقیت های جهانی معماران ایرانی در بعضی جوایز سالانه بعضی از آنها جنجال هایی را به هم همراه داشتند.
فضای معماری و هنرهای تجسمی کشورمان سال جاری طراحی پاویون ایران در اکسپو دبی را تجربه نمود.
نمایشگاه اکسپو که بعد از المپیک و جام جهانی فوتبال، از بزرگ ترین رویدادهای جهان شناخته می شود، قرار بود سال ۲۰۲۰ در دبی برگزار شود، اما کرونا آنرا یک سال به تعویق انداخت. آغاز این رویداد اول اکتبر ۲۰۲۱ بود که تا ۳۱ مارس ۲۰۲۲ برابر با نهم فروردین ۱۴۰۱ ادامه داشت.
شعار سال جاری اکسپو، «پیوند ذهن ها، خلق آینده» بود. ایران هم با روایتی از شهرزاد قصه گو و با شعار «ایران؛ تمدن کهن و استوار: تنوع اقوام و میزبان ملت ها» در پاویونی به وسعت ۲۰۱۴ متر که حدود ۱۴ میلیون درهم امارات و معادل سه میلیون و هشتصد هزار دلار برای آن خرج کردند، حاضر شده بود.
با این وجود، بعضی از بازدیدکنندگان اکسپو، کارشناسان و حتی متولیان با طرح برخی انتقادها از پاویون ایران، مسائلی چون همخوان نبودن با شعار اکسپو را مطرح نمودند.

شهاب میرزاییان، معماری که از پاویون ایران در اکسپو دوبی بازدید کرده بود، در همین رابطه به خبرنگار ایسنا چنین اظهار داشته بود: «معماری پاویون ایران بعنوان یک پروژه معماری خوب بود و اگر بخواهیم معماری آنرا بعنوان یک آرت گالری یا محلی برای نمایش ببینیم، جذاب و دوست داشتنی است. اما این معماری نمی توانست در محل اکسپو پاسخگو باشد؛ چونکه با این که ایده خوبی داشت ولی به خاطر سطح کوچک عرضه مکعب های ایجاد شده، قابلیت عرضه قوی برای بازدیدکنندگان وجود نداشت و افراد تنها با نگاهی گذرا، به سرعت از محل پاویون دور می شدند.»
در همین ارتباط نشید نبیان ـ یکی از طراحان پاویون ایران ـ هم به ایسنا اظهار داشته بود: «حقیقت امر این است که ما محتوا را به تفکیک این که در هر کدام از اسکرین ها چه محتوای دیجیتالی باید پخش شود و به تفکیک این که در هر کدام از فضاها کدام وجه متمایزکننده ایران (نه کدام ارگان یا نهاد) بعنوان یک عرصه فرهنگی ـ جغرافیایی باید عرضه شود، به کارفرما عرضه کردیم. اما، به واسطه وظیفه ای که برعهده کارفرما بود که می بایست پاسخگوی تمامی نهادها باشد، محتوای ما را کنار گذاشتند و تنها کالبد بیرونی طرح را اجرا کردند.»

کرونا؛ تلخی ها و خلاقیت

باآنکه ویروس کرونا صرفاً در سال ۱۴۰۰ میهمان هنرهای تجسمی نبود؛ اما حضور مستمر این میهمان ناخوانده پارسال هم تأثیراتی برای هنرهای تجسمی به دنبال داشت که همچون آن از دست دادن همیشگی بزرگانی چون کامبیز درمبخش و ایران درودی بود که بر اثر عوارض ناشی از کرونا جان خویش را از دست دادند.
علاوه بر این مورد کرونا که دیگر در نهاد خیلی از هنرمندان رخنه کرده و به دغدغه جدی آنان بدل شده است، سبب شد تا آثار هنری بسیاری پارسال با مبحث کرونا خلق و نمایشگاه های گوناگونی در این ارتباط برگزار شوند.

گالری ها و ۱۴۰۰

با آغاز انتشار ویروس کرونا، در ابتدا گالری ها به تعطیلی رفتند. در این میان اما بعضی از این مراکز هنری مانند گالری گلستان از تجربه برگزاری نمایشگاه آنلاین و فروش مجازی بهره بردند و البته رکوردهای تازه ای هم در زمینه فروش آثار هنری در سطح کشور ثبت کردند.

این تعطیلی اما زمان زیادی نبرد؛ چونکه باتوجه به خصوصی بودن این بخش، تصمیم درباره باز یا بسته بودن این مراکز به مرور زمان برعهده مدیران آنان گذاشته شد تا جایی که برخی گالری ها مانند گالری شیرین تنها از راه تعیین وقت قبلی، صرفاً پذیرای تعداد کمی از بازدیدکنندگان شد.

سال ۱۴۰۰ در یک نگاه کلی برای گالری ها گویی سال سختی بود که کرونا از یک طرف و مشکلات مالی از سوی دیگر، مدیران این مراکز هنری را به چالش کشیدند.

عکاسی و ثبت رویدادهای جهانی

سقوط کابل و وضعیت پناهجویان، جنگ اوکراین، کرونا و… همچون رویدادهای بودند که در سال ۱۴۰۰ در فضای بین المللی رخ دادند و توانستند هنرهای تجسمی را هم به لحاظ به کارگیری سوژه درگیر خود کنند. تا جایی که در فضای مجازی دیدیم که هنر عکاسی توانست صحنه هایی کمتر دیده شده از حضور طالبان در افغانستان را به جهانیان نشان دهد و همدردی همگان را نسبت به وضعیت مردم این کشور برانگیزد.
علاوه بر افغانستان، جنگ روسیه و اوکراین هم به صورتی دیگر به هنرهای تجسمی و عکاسی گره خورد و خبر انتقال آثار هنری به زیرزمین موزه به منظور محافظت کردن از آنان در مقابل آتش جنگ، پارسال خبرساز شد.

رکوردهای تازه خرید و فروش در حراج تهران
رویداد حراج تهران در سال ۱۴۰۰، دو دوره یعنی دوره چهاردهم و پانزدهم خویش را برگزار کرد. دوره پانزدهم، حراج هنر مدرن ایران و دوره چهاردهم، حراج هنر معاصر ایران بود که هر کدام از این دوره ها موفق به ثبت رقم های جدیدی در فروش کل شدند و در سالی که سپری شد، سر و صدایی به پا کردند.

دوره پانزدهم با مجموع فروش ۱۵۸ میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان یکی از پررونق ترین دوره های حراج بود که در مقایسه با دوره های قبلی افزایشی چشمگیر در رقم کلی فروش پیدا کرد. این دوره از حراج تهران حتی در بین مردم هم سر و صدا کرد و سبب شد تا عده ای که حتی نمی دانستند حراج تهران چیست، به سراغ آن بروند و بیشتر درباره آن بخوانند و بدانند.
علیرضا سمیع آذر، مدیر این رویداد هنری در گفت وگویی با ایسنا در مورد این دوره از حراج چنین اظهار کرده بود: «این دوره حراج نشان داده است که هنوز هم مجموعه داران آثار هنری و به صورت کلی مراکز هنری علاقه ویژه ای به اساتید مدرنیست ایران دارند و وقتی که آثار شاخص آنان در حراج عرضه شود، رقابت بالایی برای به دست آوردن آنان شکل خواهد گرفت.»
با این همه ارقام رد و بدل شده در جریان فروش آثار هنری، این نگاه را هم به خود جلب کرد که چرا در شرایط سخت اقتصادی کشور اساسا باید این رقم ها برای خرید برخی آثار هنری پرداخت گردد.

دوره چهاردهم حراج تهران با تیتر «فروش چهاردهم به نصف رسید» هم در نوع خودش سر و صدا به پا کرد. این دوره با فروش کلی ۴۲ میلیارد و ۷۱۸ میلیون تومان در مقایسه با دوره سیزدهم که در دیماه سال ۱۳۹۹ برگزار شده بود، به کمتر از نصف رسید. کرونا شاید مهم ترین عاملی بود که سبب شد استقبال از این دوره کم باشد. حراج تهران مدت ها درگیر تصمیم گیری درباره زمان برگزاری دوره چهاردهم به سبب مسائل بهداشتی در ارتباط با شیوع ویروس کرونا بود که در نهایت هم این بگیر و ببند بر سر زمان برگزاری این رویداد، بر استقبال از آن اثر گذاشت.

چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر

سال ۱۴۰۰ میزبان چهاردهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر بود. این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر به زعم برگزارکنندگان با رشد قابل ملاحظه در تعداد آثار و شرکت کنندگان در مقایسه با دوره قبل همراه بود.
از نکات قابل ذکر در چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، انتصاب دبیر دوره پانزدهم توسط محمود سالاری، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه بود و سید عباس میرهاشمی بار دیگر به این سمت انتخاب شد.
این انتصاب باآنکه تشویق و قدردانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای مشخص شدن سیاست های دوره بعدی را به همراه داشت، اما انتقاداتی در خصوص تکراری بودن کادر این جشنواره را هم به خود وارد کرد.

تغییر در موسسه هنرمندان پیشکسوت و چند وعده

سال ۱۴۰۰ با بازگشت برگزاری مراسم جشن تولد هنرمندان در دوره نیکنام حسینی پور شروع شد و با تغییر مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت به پایان رسید. در جریان این تغییر سید عباس عظیمی که مدتی مدیریت برج آزادی را برعهده داشت، باردیگر به موسسه بازگشت.

علاوه بر بازگشت باردیگر این مقام مسئول، وعده هایی در سال ۱۴۰۰ از جانب مسؤلان داده شد که در صورت تحقق برای هنرمندان خبرهای خوبی به حساب می آید. بر این اساس سیدمجید پوراحمدی، مدیرعامل صندوق اعتباری هنر که در مراسم جشن تولد هنرمندان پیشکسوت متولد آذرماه حاضر شده بود، از اعطای وام ۳۰ میلیون تومانی اطلاع داد.

او با بیان این خبر اظهار داشته بود: «تصمیم گرفتیم به جهت اینکه خدمتی به بخش خانواده داشته باشیم، هر هنرمند عضو صندوق که ازدواج کرد، ۳۰ میلیون بعنوان وام تقدیمشان نماییم. همینطور هر هنرمندی که صاحب فرزند شود، ۳۰ میلیون تومان وام با تسهیلات ۲ درصد به آنها پرداخت خواهیم کرد.»

سارقانی که هیچ ردی از آنان باقی نماند!

به سرقت رفتن و تخریب آثار هنری در سطح شهر یکی از اتفاقاتی است که متأسفانه در سال ۱۴۰۰ نه تنها قصه آن به سر نرسید بلکه باز هم تکرار شد. در آخرین اتفاقات به سرقت رفتن لنگه کفش مجسمه پرویز تناولی در پارک شفق تهران سر و صدا به پا کرد و یادآور بسیاری از آثار دیگری شد که به سرقت رفتند اما هیچ ردی از سارقان آنان باقی نماند.
در این سال ماجرای شیرهای میدان حر هم برای مدتی سر و صدا به پا کرد که با جایگزین شدن آنها قائله به پایان رسید.

خبرنگاران ایسنا در گفت وگویی با رئیس انجمن مجسمه سازان ایران پیگیر چاره ای برای پیشگیری از اتفاقاتی اینچنین شد. روح الله شمسی زاده در این رابطه بیان کرد که شناسایی و ایجاد شناسنامه برای آثار فاخر مجسمه تهران، یکی از مواردی است که سازمان زیباسازی از آن غافل است. سازمان زیباسازی در برخورد با مجسمه های شهری وحدت رویه و استاندار ندارد و اساسا برنامه ای هم برای محافظت از این آثار وجود ندارد؛ به همین جهت چنین اتفاقاتی عجیب نیست و رخ می دهد.

به سرقت رفتن مجسمه ها و آثار هنری در سطح شهر یکی از اتفاقاتی است که تابحال چاره تضمینی برای آن از جانب ارگانی داده نشده و باید دید آیا در سال ۱۴۰۱ هم شاهد این سناریوی تکراری خواهیم بود یا خیر.

چهره هایی که در سال ۱۴۰۰ خداحافظی کردند

یکی از ابعاد غمناک سال ۱۴۰۰ از دنیا رفتن هنرمندانی بود که در عرصه های مختلفی از نقاشی تا عکاسی و گرافیک فعالیت داشتند.
ایران درودی، عطاالله امیدوار، مهرداد ذوالنور، کامبیز درمبخش، اصغر کفشچیان مقدم، علی گلستانه، جمشید سماواتیان و… هنرمندانی بودند که در سالی که سپری شد، جامعه هنری را سیاه پوش کردند.
اغلب این افراد در نوع خود از سرآمدان عرصه هنرهای تجسمی بودند و باید دید مسؤلان در سال آینده برای زنده نگاه داشتن این اسامی چه برنامه هایی را اجرایی خواهند کرد.

بازدید رئیس جمهور از نمایشگاه «آینه در آینه»

در اواخر سال ۱۴۰۰ سید ابراهیم رییسی به صورت سرزده به دیدن نمایشگاه «آینه در آینه» که بخشی از چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر بود، رفت و با برخی از هنرمندان هم دیدار و گفتگو کرد.
این اقدام رئیس جمهور در فضای تجسمی بازخوردهای مثبتی به دنبال داشت. یک گالری دار در این مورد چنین اظهار کرده بود: «در حالی که سالهای قبل دیدار هنرمندان با روسای جمهور به یک ضیافت افطاری سمبلیک تنزل یافته بود که اتفاقا در اکثر آنها چند عکس یادگاری با استارها و سلبریتی ها حد مطلوب بود، ناگهان ریاست محترم جمهوری با حضور در موزه هنرهای معاصر تهران، دیدار از آثار تجسمی و گفتگو با هنرمندانی که از ژورنالیسم روز دورند، گفتمانی تازه را پیش روی جامعه هنری قرار داد.»
سیدعباس میرهاشمی، دبیر چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر هم این بازدید را یک اتفاق مبارک خوانده و اظهار داشته بود: «آیت الله رئیسی با دیدار از نمایشگاه آینه در آینه، و گفتگو با هنرمندان هنرهای تجسمی و همینطور با بیان مطالبی درباره اهمیت و جایگاه هنر در دیپلماسی هنری در عرصه منطقه و بین الملل، نشان داد که دولت عزم جدی برای بسامان کردن وضعیت هنرهای تجسمی دارد و ما اهالی هنرهای تجسمی این را به فال نیک می گیریم.»

منبع: پیلانو