سرگذشت موسیقی در سال صفر بخش دوم

1400، سالی مملو از اتفاقات تلخ و شیرین برای موسیقی. سالی که دست اجل هنرمندان مطرحی را برای همیشه از موسیقی ایران گرفت. سالی که با بیم و امیدهای بسیار برای بازگشت موسیقی به سالن های کنسرت همراه بود و حدودا تا ماه های انتهایی سال و برگزاری جشنواره موسیقی، به کنسرتهای آنلاین بسنده شد. سالی که احتمال حذف معافیت مالیاتی هنرمندان، عده ای بسیار را نگران کرد. 1400، سالی که در آن هنرمندان و تماشاگران بار دیگر طعم برگزاری حضوری جشنواره موسیقی فجر را چشیدند و اجراهای زنده هرچند با تماشاگر کمتر اما به صحنه ها بازگشت.
ایسنا به انگیزه شروع سال جدید و با امید به رخ دادن اتفاقات تازه و خوش برای موسیقی، در دو گزارش مجزا نگاهی داشته است به سرگذشت موسیقی در سال ۱۴۰۰.
بخش نخست این گزارش چهارشنبه ـ چهارم فروردین ماه ـ منتشر گردید و در ادامه بخش دوم را می خوانید:
فراز و نشیب های برگزاری کنسرت
در شرایطی که موسیقی مانند خیلی از هنرها از گزند کرونا در امان نماند و عرصه بر هنرمندان روز به روز مشکل تر می شد، معاون وقت هنری در اسفندماه سال ۹۹ و اوایل اردیبهشت سال ۱۴۰۰ طی دو نامه، از ستاد ملی مبارزه با کرونا درخواست نمود که موسیقی را جزو مشاغل گروه دو قرار دهند تا بدین صورت شاید امکان فعالیت باردیگر هنرمندان فراهم گردد که البته تا سه ماهه اول سال ۱۴۰۰ نتیجه این نامه نگاری ها رسما اعلام نشد و عملا هم بی نتیجه ماند.
با این همه در مقاطعی فروش بلیت برای برگزاری کنسرت ها در خردادماه در سالن های باز جزیره کیش انجام شد که آن هم به سبب انتقاد به برگزاری و هشدار درباب پروتکل ها، نیمه کاره ماند.
تکلیف برگزاری کنسرت ها در سه ماهه دوم سال ۱۴۰۰ همچنان نامعلوم بود تا این که به پاییز رسیدیم و در هشتم آبان ماه، محمود شالویی (سرپرست معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) در گفت و گویی با ایسنا از تهمیداتی برای برگزاری کنسرتهای حضوری گفت و توضیح داد که به مرور به مقطعی می رسیم که چراغ کنسرتهای حضوری موسیقی روشن و امکان حضور مخاطبان فراهم می شود.
چند روز پس از اعلام این خبر، در دوشنبه ـ دهم آبان ماه ـ یک جلسه هم اندیشی برای از سرگیری اجراهای صحنه ای موسیقی با حضور شرکت های برگزارکننده و نماینده سالن ها برگزار و اعلام گردید که سالن ها شرایط خودرا برای برگزاری کنسرت اعلام کنند تا دفتر موسیقی و شرکت های برگزارکننده با بررسی و ارزیابی دقیق و باتوجه به نظرات ارائه شده، در ایام آینده به نتیجه اجرائی برسند.
و در ادامه هم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوشنبه ـ ۱۷ آبان ماه ـ با حضور در همایش پدافند غیرعامل و رسانه پایدار در اعلامی از امکان بازگشایی مکان های فرهنگی هنری مانند کنسرت ها از اول آذر ماه آگاهی داد.
در نهایت نیز از ۱۶ آذر ماه درخواست های مجوز اجراهای صحنه ای بعد از حدود دو سال تعطیلی کنسرت ها به دفتر موسیقی ارسال شد. با این همه در اواخر آذر ماه همچنان خبری از برگزاری کنسرت ها نبود و طولانی شدن این شرایط، عده ای از هنرمندان موسیقی را به سمت برگزاری اجرا در خارج از کشور سوق داد.
از طرفی با وجود وعده هایی که درباره برگزاری حضوری کنسرت ها از آذرماه داده شده بود، با نزدیک شدن به پایان این ماه، در سامانه های رسمی فروش بلیت کنسرت ها، جز یک کنسرت در تالار وحدت، خبری از برگزاری کنسرت در تهران نبود و در عین حال اجراهایی در جزیره کیش با قیمت بلیت های ۳۰۰ تا ۴۵۰ هزار تومانی و در چند کشور خارجی روی صحنه می رفت.
با این همه بالاخره کنسرتهای حضوری از دوم دی ماه شروع شدند و برگزاری کنسرتهای خوانندگان پاپ در حالی از سر گرفته شد که قیمت این اجراها تا سقف ۴۵۰ هزار تومان هم می رسید. کنسرتهای جشنواره موسیقی فجر هم با همین روال حضوری انجام شد و البته سالن ها حدودا به فروش ۳۰ درصدی کفایت کردند.
اما گسترش سویه ی جدید کرونا در کشور و قرمز شدن اغلب شهرها و الزام برگزارکنندگان کنسرت ها به رعایت فروش بلیط با ظرفیت ۲۰ تا ۳۰ درصد سالن، بار دیگر ادامه برگزاری کنسرت ها را در هاله ای از ابهام قرار داد و در این میان برخی خواننده ها همچون رضا یزدانی و ایوان بند اجراهای پیش روی خودرا کنسل کرده و به این نکته اشاره کردند که برگزاری کنسرت با ۲۰ درصد ظرفیت ممکن نیست.
با این وجود در اسفند ماه بعد از آرام شدن شرایط شیوع ویروس کرونا کنسرتهای مختلفی بر طبق دستورالعمل های وارده و البته با قیمت های بالاتر و تا سقف ۴۲۵ هزار تومان در تهران و ۵۵۰ هزار تومان در کیش به روی صحنه رفتند.

استارت حواشی کپی رایت در ۱۴۰۰
در خردادماه که برنامه های تبلیغاتی انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در تلویزیون شروع شد، در یکی از قسمت ها قسمتی از اثر «ایران من» از همایون شجریان و سهراب پورناظری پخش شد؛ قطعه ای که سازندگانش قبل تر اعلام نموده بودند که صداوسیما حق پخش و هرگونه استفاده تبلیغی از آنرا ندارد. این استفاده غیرقانونی از آثار هنرمندان موسیقی در ماراتن انتخاباتی ریاست جمهوری، تنها به اثر «ایران من» ختم نشده بود و مدتی پیش از آن هم مستندی تبلیغاتی درباره یکی از نامزدها ریاست جمهوری پخش گردید که در انتهای آن از اثر «جان ایران» کاری از محمد معتمدی استفاده شده بود. اقدامی که تهیه کننده اثر درباره آن اعلام نموده بود که از هیچکدام از عوامل تولید این قطعه جهت استفاده از آن، اجازه ای گرفته نشده است.
۱۱ خرداد هم فیلمی تبلیغاتی از یک نامزد انتخاباتی پخش گردید که در آن از موسیقی سریال «شوق پرواز» استفاده شد که گویا قبل تر اجازه ای از سمت صاحبان اثر کسب نشده بود.
به همین جهت محمدرضا علیقلی در واکنش به این مبادرت به ایسنا اظهار داشت: «در کمال ناباوری دیدم در پخش فیلم تبلیغاتی یکی از کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری از تلویزیون، در سکانس های پایانی فیلم، بدون رعایت حقوق معنوی صاحب اثر و کسب اجازه از من، از موسیقی سریال «شوق پرواز» بهره برده است. تاکید می کنم بدون رعایت حقوق معنوی؛ چون رعایت حقوق مادی که در این شرایط یک شوخی است. نمی دانم سیاستمدارانی که مقرر است، مدیریت کنند و با درستی و راستی، کارشان را پیش ببرند، چرا باید حقوق یک هنرمند و حق الناس را نادیده بگیرند؟!»
البته از آنجا که رعایت قوانین کپی در ایران بصورت جدی پیگیری نمی گردد و ضمانت اجرائی هم ندارد، نمی توان انتظار داشت که سالانه از حواشی که دراین زمینه ایجاد می شود بی نصیب بمانیم.
بعد از حواشی ستادهای انتخاباتی، در فضای مجازی شباهت های ساختاری قطعه «آسمان ابری» با آهنگسازی غلامرضا صادقی و صدای همایون شجریان با اثر «نقش تو» از احسان مطوری که قریب به چهار سال پیش تولید شده، بحث برانگیز شد و در نهایت اختلاف نظرهایی نسبت به کپی شدن یا نشدن اثر صادقی از مطوری به وجود آورد.
همین مسئله بهانه ای شد که ایسنا طی گفت وگوهای متوالی با خوانندگان و آهنگسازان از تجربیات آنها درباره رعایت نشدن حقوق کپی رایت در قبال آثارشان سوال کند که البته عمده این هنرمندان اعلام نمودند که گرفتار چنین وضعیتی شده و بیش از هر فرد یا نهادی سازمان صداوسیما را درباره این مسئله مقصر می دانستند. درواقع آنها صداوسیما را نهادی به شمار می آوردند که بجای الگوسازی برای سایر اقشار جامعه در امتداد رعایت کپی رایت، خود بیش از هر فرد و نهاد و یا سازمانی این قوانین را نقض می کند بدون این که کوچکترین پشیمانی هم در این راستا داشته باشد.
بعنوان مثال وحید تاج (خواننده آواز ایرانی) طی گفت وگویی با ایسنا اعلام نموده بود که صدا و سیما بدون اجازه تمام آهنگ هایش را پخش می کند و یا بامدادان افشار (آهنگساز موسیقی فیلم) هم از پخش آثارش بدون اجازه او و صاحبان اثر در تلویزیون شاکی بود.
و یا این که شهرام ناظری درباره این مسئله به ایسنا توضیح داده بود که «صداوسیما چهل و دو سال است که بدون اجازه من و بدون رعایت حق و حقوق من از نظر کپی رایت و از نظر انسانی، به تجاوز خود ادامه داده است.»
البته ایسنا در همین راستا کوشش کرد که در صحبت با تعدادی از کارشناسان، راهکار هایی برای رعایت کپی رایت در ایران عرضه نماید که شاید قدمی هر چند اندک در این راه برداشته شود.

ساخت پوئم سمفونی کرونا
با گذشت حدود دو سال از انتشار ویروس کرونا، اوایل مهرماه ۱۴۰۰ اعلام گردید که شاهین فرهت ـ آهنگساز، موسیقیدان و مدرس موسیقی ـ خلق اولین سمفونی کلاسیک ایرانی را با موضوع کرونا به دست گرفته است؛ اثری که شاید بتواند روایت گر قسمتی از آنچه گذشت، البته به زبان موسیقی باشد.
بنا بر آن خبر تا مهرماه ساخت بخش اول اثر به پایان رسیده بود که در دی ماه پس از آن که فرهت برای ساخت این اثر به خارج از ایران سفر کرد تا در فضایی مملو از آرامش باقی سمفونی اش را به پایان برساند، این هنرمند بار دیگر به وطن بازگشت و در گفت وگویی با ایسنا از اتمام کار آگاهی داد. البته جزییات ضبط این اثر هنوز اعلام نشده ولی بگفته فرهت ضبط آن به احتمال ۹۹ درصد در ایران و به احتمال قوی همراه با ارکستر صداوسیما خواهد بود.

دبیری حاشیه ساز جشنواره موسیقی فجر
حسن ریاحی ۲۵ اردیبهشت بعنوان دبیر سی و هفتمین دوره از جشنواره موسیقی فجر معرفی شد؛ فردی که با احتساب حضورش در دوره اخیر، یازدهمین دوره دبیری خودرا در جشنواره موسیقی فجر گذراند. ریاحی اگر در این سال ها در سمت دبیر در جشنواره حضور نداشته، در مقام یکی از اعضای شورای سیاست گذاری، این رویداد موسیقایی را همراهی کرده است.
درواقع انتصاب باردیگر ریاحی در این سمت باری دیگر ذهن ها را به سمت «حضور چهره های ثابت بعنوان متولیان برگزاری بزرگترین رویداد موسیقایی در کشور» سوق داد و این سوال را به ذهن متبادر کرد که آیا حقیقتا بضاعت موسیقی ما در زمینه نیروی انسانی، به چند گزینه تکراری محدود می شود؟

برگزاری جشنواره موسیقی فجر
بلیط فروشی سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر از ۱۳ بهمن ماه شروع و باتوجه به شرایط کرونا اجراها با حداقل ظرفیت تماشاگران انجام شد.
درواقع در آن زمان که شیوع ویروس کرونا بار دیگر شدت گرفت، بعد از انتقادها به نحوه برگزاری چهلمین جشنواره فیلم فجر، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نشستی با اعضای ستاد برگزاری سی و هفتمین جشنواره بین المللی موسیقی فجر، اظهار داشت: «بنای ما امسال برگزاری جشنواره ها بصورت عادی و حضوری بود، اما سویه جدید شیوع ویروس کرونا در کشور برنامه ریزی ما را تحت تاثیر قرار داد و باتوجه به شرایط موجود و سفارش های ستاد ملی مقابله با کرونا، جشنواره ها با حداقل ها ادامه پیدا می کند».
بر این اساس، رعایت پروتکل ها در بیشتر اجراهای جشنواره موسیقی فجر وضعیت نسبتا قابل قبولی را گذراند و استقرار تیم واکسیناسیون در محل های برگزاری کنسرت ها، از نکات قابل اشاره بود.

حواشی جشنواره موسیقی فجر
قرار بود جشنواره موسیقی فجر جمعه ـ ۲۲ بهمن ماه ـ بطور رسمی با اجرای ارکستر سمفونیک تهران به رهبری نصیر حیدریان شروع شود ولی رهبر ارکستر ناگهان ساعاتی پیش از اجرا به سبب ابتلاء به کرونا، جای خودرا به رهبر دیگری داد که البته تا آن زمان که کنسرت برگزار شد، رهبر مشخص نبود و در نهایت عرفان وکیلی جای او را گرفت.
با این وجود بنا بر گفته های حیدریان یک هفته قبل از برگزاری رسمی جشنواره تعدادی از نوازندگان ارکستر گرفتار علایم بیماری شده بودند و در پی آنها نصیر حیدریان هم از سه شنبه به همین وضع گرفتار شد؛ با این همه خبر تغییر رهبر ارکستر سمفونیک تا دقیقه ۹۰ اعلام نشد و نام فرد جایگزین هم تا زمان اجرا رسما اعلام نشد.
همین طور اجرای نیکلاس فن پوکه ـ پیانیست هلندی ـ به سبب ابتلا به کرونا در سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر کنسل شد که در همین راستا از موریتس ارنست ـ پیانیست آلمانی ـ جهت اجرای برنامه در همان زمان و مکان در این دوره از جشنواره دعوت شد. او قبل تر هم به ایران آمده بود.

معافیت مالی هنرمندان
مالیات هنرمندان از دیگر حواشی پیش آمده برای موسیقی در اواخر سال بود. از اسفند ماه اعتراض ها نسبت به احتمال حذف معافیت مالیاتی هنرمندان مطرح و حتی کارزاری با حدود ۱۰ هزار امضا به راه افتاد و از رئیس مجلس خواسته شد تا مصوبه ی حذف معافیت مالیاتی هنرمندان را از مشاغل مختلف حوزه های فیلم، تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی و سنتی، خصوصاً در وضعیت سخت ناشی از کرونا با حساسیتی بیشتر بررسی نمایند تا بار اضافه ای در این اوضاع اقتصادی با کمبود حمایت های دولتی، تحمیل نشود.
چهارشنبه ـ چهارم اسفند ماه ـ مجلس شورای اسلامی در بررسی های بودجه ۱۴۰۱ در بخش درآمدی اعلام نمودند که هنرمندان با درآمد بالای ۲۶۰ میلیون در سال باید مالیات بپردازند.
اما در شرایطی که این تصمیم با همچنان با انتقاد همراه بود، ۱۲ اسفند ماه سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱ اعلام نمود که مصوبه این کمیسیون درباره مالیات هنرمندان حذف شد و همان مصوبه صحن ملاک خواهد بود و بدین ترتیب «معافیت مالیاتی هنرمندان در سال ۱۴۰۱ ابقا شد.