گزارش پیلانو؛ نوای محمد رسول الله(ص) چگونه ماندگار شد؟

روایت ساخت موسیقی فیلم محمد رسول الله(ص) به کارگردانی مجید مجیدی و آهنگسازی ای آی رحمان در برگیرنده نکات جالب توجهی است که خوانش باردیگر آن در سالروز بعثت پیامبر اکرم(ص) خالی از لطف نیست.

خبرگزاری مهر – گروه هنر- علیرضا سعیدی: طراحی و ساخت موسیقی برای آثار سینمایی در گونه ها و سبک های مختلف بطور حتم دربرگیرنده جزئیات گوناگونی است که برای معرفی و بیان هرکدام از این ایده ها و عناصر میتوان ساعت ها به بحث و تبادل نظر پرداخت، شرایطی استراتژیک که امروزه از مرحله «ایده پردازی» تا عبور از گذر تولید و رسیدن به مرحله نمایش توسط دست اندرکاران حوزه های مختلف سینما و آثار تصویری به شدت مورد واکاوی و جستجو و صد البته بروزرسانی است.
به عبارتی آهنگسازان این عرصه در موقعیت مهمی قرار گرفته اند که حضورشان در پروژه های سینمایی اهمیت مضاعف پیدا کرده، چون که موسیقی فیلم امروز در نگاه مجموعه ای از صاحب نظران سینما وارد مجرایی شده که هم جامعه مخاطبان و هم ساختار اصلی و محتوایی آثار را با چالش ها، جذابیت ها و فرآیندهایی رو به رو ساخته که خوب یا بد بودن این بخش از تولید در سینما می تواند یک اثر سینمایی را به عرش اعلا و اثری دیگر را با شکست سنگینی مواجه سازد.
صد البته که خیلی از این آثار هم بودند و هستند که فارغ از خدمات حمایتی و تفهیمی که برای درک درست تر مخاطب در جریان ساخت یک اثر سینمایی یا تلویزیونی متولد می شوند، توانسته اند خویش را بعنوان یک اثر موسیقایی مستقل معرفی کنند که نوای ملودی هایشان برای فلان اثر سینمایی تا سال ها در ذهن شنیداری مخاطبان باقی می ماند، دراین زمینه هم الی ماشاالله اثر موسیقایی وجود دارد که به واسطه آهنگسازی شاهکاری که روی فیلمهای سینمایی مختلف انجام گرفته، توانسته اند خویش را در تاریخ ماندگار نگه دارند؛ فرآیندی به شدت مهم که برای کنکاش و جستجو در آن میتوان به موارد گوناگونی در حوزه های مختلف اشاره داشت. اشاراتی که هر کدام دربرگیرنده ارجاعاتی تاریخی در حوزه های سینما و موسیقی هستند و می توانند در فواصل زمانی مختلف مورد سنجش قرار بگیرند.

طرح چنین موضوع هایی در حوزه موسیقی متن آثار سینمایی که جستجوی درست و تاریخ پژوهانه در آن می تواند یکی از سرفصل های مهم رسانه ای در سال های پیش رو برای سینمای ایران باشد، بهانه ای شد که در سالروز بعثت رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) بازخوانی باردیگر ای داشته باشیم پیرامون یکی از همین موسیقی فیلمهای مهم آی آر رحمان: این فیلم نماینده ایران در اسکار است اتفاق خیلی خوبی است اما من ترجیح می دهم موسیقی ام اسکاری نشود چونکه هدیه ای برای ساحت حضرت محمد (ص) است سینمای کشورمان به نام فیلم «محمد رسول الله (ص)» که در تابستان سال ۱۳۹۴ به کارگردانی مجید مجیدی اکران شد و فصل تازه ای از فرایند تولید آثار سینمایی در کشورمان را رقم زد که بدون تردید نمی توان از اثرات و حاشیه های متفاوتی که چه در جریان ساخت، چه در جریان تولید و چه در جریان اکران آن عبور کرد.
فیلمی که تولید آن به زعم خیلی از کارشناسان حوزه های مختلف فرهنگی، هنری و مذهبی کشورمان باید خیلی پیشتر اتفاق می افتاد و بالاخره این مجید مجیدی بود که تصمیم گرفت تا در این راه وارد شرایطی شود که برای او باآنکه دربرگیرنده اما و اگرهای فراوانی بود، اما به واسطه شرایطی که پیش روی خود برای ساخت فیلم دید، در جایی گام برداشت که سینمای ایران را به سهم خود وارد فضای متفاوتی از تولید و پروداکشن کرد.
به طور حتم از زمان آغاز تولید تا زمان اکران فیلم سینمایی «محمدرسول الله» تا دلتان بخواهد مطالب ریز و درشت رسانه ای انتشار یافته که هر کدام دارای خصوصیت ها و ابعاد مختلف رسانه ای هستند و می توانند در شرایطی متفاوت مورد بحث و تبادل نظر مخاطبان قرار گیرند. پس آنچه می خوانید بازخوانی از فیلمی است که بطور حتم از آن میتوان بعنوان فصل نوینی از تولیدات سینمایی کشور بخصوص در حوزه های فنی یاد کرد.
برای شنیدن بخشی از موسیقی متن فیلم «محمدرسول الله» اینجا را کلیک کنید.

فیلم سینمایی «محمد رسول الله (ص)» از محاصره مسلمانان در شعب ابیطالب شروع می شود و به قبل از تولد پیامبر اسلام باز می گردد. در این فیلم مخاطب شاهد وقایعی است که قبل از تولد پیامبر اسلام تا ۱۲ سالگی ایشان را در بر می گیرد. صحنه های وفات مادر رسول اکرم در روستای ابواء و صحنه های در ارتباط با دوران شیرخوارگی و خردسالی پیامبر در روستای سعدیه هم از دیگر بخش های فیلم است.
فیلم با نخستین سفر پیامبر به شام و رسیدن به صومعه بحیرا تمام می شود. بحیرا راهبی مسیحی است که درباره ظهور آخرین پیامبر به ابوطالب بشارت می دهد.
علیرضا شجاع نوری در نقش عبدالمطلب پدربزرگ پیامبر اکرم (ص)، مهدی پاکدل در نقش ابوطالب عموی پیامبر (ص)، ساره بیات در نقش حلیمه دایه پیامبر (ص)، مینا ساداتی در نقش آمنه مادر پیامبر (ص)، محسن تنابنده در نقش ساموئل تاجر یهودی، داریوش فرهنگ در نقش ابوسفیان، رعنا آزادی ور در نقش ام جمیل همسر ابولهب، حمیدرضا تاج دولت در نقش حمزه عموی پیامبر (ص)، صادق هاتفی در نقش بحیرا راهب مسیحی، محمد عسگری در نقش ابولهب عموی پیامبر (ص) و حدود ۵۰۰ بازیگر و هنرور در این فیلم ایفای نقش کرده اند.

مجید مجیدی کارگردان این فیلم سینمایی برای ساخت فیلم «محمد رسول الله (ص)» انگیزه های محکمی داشت و به قول این کارگردان در نشست خبری این فیلم، آزرده خاطر شدنش از توهین به ساحت مقدس پیامبر در رسانه دانمارکی سبب شد عزم خویش را جزم و چراغ ساخت این فیلم سینمایی را روشن کند. چراغی که مورد عنایت مقام معظم رهبری قرار گرفت و شرایطی را ایجاد که رهبر انقلاب در اقدامی پرارزش بر سر صحنه فیلمبرداری این اثر هم حضور پیدا کنند، تا اهمیت تولید این پروژه مهم سینمایی بیشتر از پیش مهم جلوه پیدا کند.
لوکیشن اصلی فیلم «محمد رسول الله (ص)» هم شهرک پیامبر اعظم (ص) بود و بیشتر از ۷۰ درصد از فیلمبرداری این فیلم سینمایی در این شهرک انجام شد و بخش های دیگری از فیلمنامه در کرمان و عسلویه مقابل دوربین رفت.
تنها بخش این فیلم سینمایی که در خارج از ایران فیلمبرداری شد صحنه های در ارتباط با حمله سپاه ابرهه به مکه بود که تیم تولید احتیاج به سفر به هند داشت؛ اما بعد از به توافق نرسیدن با هندی ها این بخش از فیلم «محمد رسول الله» در آفریقا فیلمبرداری شد.
برای شنیدن بخش دیگری از موسیقی متن فیلم «محمد رسول الله» اینجا را کلیک کنید.

مجید مجیدی که همچون کارگردانان شناخته شده سینمای ایران بوده که آثارش طی دهه های گذشته محل بحث و تبادل نظر طیف های متفاوتی از منتقدان و کارشناسان حوزه سینما بوده، آثاری که هرچند از در بعضی مواقع به لحاظ محتوایی تفاوت های زیادی با هم داشتند، اما بگونه ای پیش روی مخاطبان قرار گرفته اند که به سادگی نمی توان از نام و قصه مطرح شده در آنها عبور کرد. قصه هایی که سرانجامش گاه دستمایه تولید آثاری سیاسی و اجتماعی تند و تیزی می شود و گاه آنچنان ملایماتی به لحاظ انسانی و جامعه شناختی به خود می گیرند که نمی تواند نشان گر مسیر مشخصی از جانب کارگردان و حتی بازیگری باشد، که این روزها کمرنگ تر از قبل در سینمای ایران حضور دارد.
اما بدون شک فیلم محمد رسول الله با یک دو جین دست اندرکار فوق حرفه ای که هرکدام بدون تردید نمایندگانی شایسته از حوزه های تخصصی خود چه در ایران و چه در دنیای سینما بودند، می تواند یکی از متفاوت ترین آثار سینمایی این کارگردان مطرح در کارنامه کاری او باشد. فیلمی که باآنکه در زمان اکران با واکنش های متفاوتی هم رو به رو شد اما اساسا انگیزه های تولیدش، آن هم پس از گذشت چند دهه از ساخت شاهکار مصطفی عقاد در چارچوب فیلم «الرساله» به خودی خود باعث جلب توجه طیف وسیعی از مخاطبانی می شوند که دوست دارند بدانند مجیدی با چه انگیزه دست به خلق اثری زده که اساسا یکی از پرهزینه ترین و پر اهمیت ترین پروژه های سینمایی کشورمان با موضوعات مرتبط تاریخ اسلام است.

این کارگردان سینما در یکی از چند نشست های مختلفی که به مناسبت اکران فیلم در نظر گرفته شده بود، پیرامون بعضی از جزئیات این فیلم سینمایی اظهار داشته بود: حدود ۹ سال پیش مرا به جشنواره ای در دانمارک دعوت نمودند و می خواستند برایم بزرگداشت بگیرند. همان روزها ماجرای توهین به ساحت مقدس پیامبر در رسانه ای در دانمارک پیش آمد و این مسئله سبب شد که به این بزرگداشت نروم و در آن جشنواره شرکت نکنم.
وی اضافه کرد: آن روزها با خودم گفتم چطور می توانم در کشوری تجلیل شوم که به باورها و اعتقاداتم توهین کرده است. بنا بر این نامه ای به رئیس وقت جشنواره نوشتم و اعلام کردم که نمی توانم در کشوری حضور یابم که به مقدس ترین ارزش ها و باورهای من توهین کرده است. من به آن جشنواره نرفتم ولی از همان موقع ذهنم مشغول این مورد بود که چرا ما در کشور خودمان و در تمام این سال ها کاری برای پیامبر اسلام نکرده ایم و منتظر مانده ایم تا آنها حرکتی داشته باشند و سپس جواب آنها را بدهیم.

به هر ترتیب هرچه درباره قصه های مختلف فیلم سینمایی «محمد رسول الله» بگوییم، پس از آخر هر قصه، داستان دیگری متولد می شود که جای روایت آن شاید بماند برای نگارش در کتاب ها و نشریات تخصصی که حرف های زیادی درباره این فیلم مهم تاریخ سینمای دارند و بطور حتم در این چارچوب موسیقی متن فیلم هم یکی از همین چندین داستان است که توانسته بعنوان یکی از مؤلفه های پایدار و یادگارگونه فیلم لقب بگیرد.
یک فرایند موسیقایی که به واسط هنرمند و خواننده ای جهانی به نام «ای آر رحمان» که در پیشینه فعالیتهای خود ساخت موسیقی خیلی از آثار درخشان سینمایی به چشم می خورد، توانست در کنار دیگر خصوصیت های این فیلم سینمایی آن قدر دارای ارزش و اعتبار باشد که آلبوم موسیقی متن فیلم را در چارچوب یک بسته مجزا روانه بازارهای جهانی فروش محصولات موسیقایی کند.

این آهنگساز پنجاه و شش ساله همچون هنرمندانی است که فعالیتهای حرفه ای خود در عرصه آهنگسازی را از دهه نود شروع کرد و طولی نکشید که از او به واسطه توانمندی هایش بعنوان هنرمندی حرفه ای و دارای سبک در دنیای موسیقی قدردانی کردند. کما این که در همین مدت هم توانست جوایز معتبری در حوزه موسیقی متن فیلم آثار سینمایی همچون «جایزه بفتا»، «جایزه گلدن گلوب»، «جایزه اسکار» را از آن خود کند.
وی به سال ۱۳۹۴ بود که در نشستی پیرامون ساخت موسیقی فیلم «محمد رسول الله» مجید مجیدی اظهار داشته بود: من خیلی طرفدار سینمای هالیوود بودم اما مجیدی من را به سمت سینمای ایران جذب کرد. من احترام زیادی برای ایشان قائل هستم. همکاری کردن با این فیلم از سه جهت برای من دارای اهمیت بود. اول این که فرصت همکاری با یک فیلم ایرانی را پیدا می کردم، دوم فرصت حضور در ایران و سوم فرصت حضور کنار مجید مجیدی در فیلمی برای حضرت رسول (ص) بود.
آی آر رحمان افزود: من از بچگی هوادار فیلمهای مذهبی بودم. البته ساخت موسیقی این فیلم اولش برایم ترسناک بود چونکه کار من باید مورد قبول حضرت رسول (ص) و خداوند قرار گیرد. به هر حال هر سینمایی بازتاب دهنده فرهنگ آن کشور است. مثلا سینمای هند تأمین کننده سرگرمی است. هالیوود آینده محور است اما سینمای ایران کیفیت خاصی از معصومیت را متجلی می کند و من طرفدار پروپاقرص این فیلمها هستم. کارگردان های ایرانی هم ارتباط مؤثری با مخاطب برقرار می کنند.

این آهنگساز در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشته بود: درباره تعامل با آهنگساز من تلاش کردم تم ها را به صورت ایده در اختیار مجیدی قرار دهم و البته باید او را مجاب می کردم که این کار نهایی نیست و خیلی طول می کشد موسیقی این فیلم تمام شود؛ چونکه آقای مجیدی ترجیح می داد کار تمام شده را بشنود. این فرایند زمان زیادی برد و انرژی زیادی سبک کار در ایران و هالیوود شبیه هم است. در واقع ما باید برای یک فیلم تمام شده موسیقی بسازیم و کار را عرضه دهیم. نحوه ساخت این فیلم طوری بود که من مدت ها منتظر فرصت بودم با چنین پروژه هایی همکاری کنم مصرف کردیم تا من و مجید مجیدی به درک مشترکی برسیم. در یکی از سکانس ها من «لبیک اللهم لبیک» را به موسیقی اضافه کردم و البته نمی دانستم که واکنش مجیدی درباره کار من چیست. با این وجود او بعد از شنیدن این کار واکنش خوبی نشان داد و مرا در آغوش کشید.
رحمان با اعلان اینکه ساخت موسیقی «محمد (ص)» ۶ ماه زمان برده است، اضافه کرد: سبک کار در ایران و هالیوود شبیه هم است. در واقع ما باید برای یک فیلم تمام شده موسیقی بسازیم و کار را عرضه دهیم. نحوه ساخت این فیلم طوری بود که من مدت ها منتظر فرصت بودم با چنین پروژه هایی همکاری کنم. فیلمی که در آن بتوانم با مخاطب ارتباط بگیرم. فیلمی که موسیقی در آن یک کارآکتر باشد نه این که نقش کاغذدیواری را ایفا کند. پیش از ساخت موسیقی این فیلم درباره چهار پنج مقام موسیقی عربی مطالعه داشتم. قالب های موسیقی عربی شباهت های زیادی به مقام های موسیقی هندی دارد اما من نمی خواستم در این قالب فرو بروم چونکه می خواستم محصول نهایی یک اثر بین المللی باشد. به هر حال هدف از ساخت موسیقی این فیلم ارتباط گرفتن با مخاطب در همه جهان است و صرفا مخاطب خاورمیانه هدف ما نیست. جالب است بدانید که من و آقای مجیدی حدود ۲۵۰ قطعه موسیقی از بلغاری و مقدونی گرفته تا موسیقی ایرانی گوش کردیم تا بفهمیم موسیقی ما باید دارای چه شکلی باشد.

این آهنگساز جهانی موسیقی فیلم که طی سالهای اخیر در پروژه های گوناگونی بعنوان آهنگساز حضور داشته، در بخش دیگری از این نشست بود که وقتی از او درباره ماندگاری موسیقی فیلم «محمد رسول الله (ص)» پرسیدند، پاسخ داد: خودم هم نمی دانم جواب این سوال چیست. زمان بهترین قاضی خواهد بود. موسیقی این فیلم کار متفاوتی است و شباهت به کارهای دیگر ندارد. البته من معتقدم که سینمای ایران حرف خویش را با احترام می زند و همیشه به سنت ها و مرزها احترام می گذارد. من فیلمهای زیادی از سینمای ایران دیدم. مثل «بچه های آسمان»، «رنگ خدا»، «باران»، «لیلا»، «جدایی نادر از سیمین»؛
وی در پاسخ به پرسشی در خصوص این که با عنایت به اسکاری شدن این فیلم چقدر به دیده شدن موسیقی فیلم «محمد رسول الله (ص)» در این سطح اعتقاد دارد توضیح داد: اسکار را نمی دانم اما بازخوردها خیلی خوب بوده است. بسیاری از کسانی که مرا می شناسند مدام می پرسند موسیقی این فیلم چه زمانی پخش می شود. این که این فیلم نماینده ایران در اسکار است اتفاق خیلی خوبی است اما من ترجیح می دهم موسیقی ام اسکاری نشود چونکه هدیه ای برای ساحت حضرت محمد (ص) است.

وی در حین برگزاری یک کارگاه آموزشی سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر بود که درباره سلیقه مجیدی نسبت به آهنگسازی فیلم توضیح داد: در این فیلم مجید مجیدی مایل بود موسیقی فیلمش یک کاراکتر باشد و در غیر این صورت سکوت حاکم شود. نگاه او این بود که موسیقی، زاویه دید خدا نسبت به بندگان باشد.
آی آر رحمان در مورد آشنایی با مجید مجیدی بیان نمود: نخستین بار سال ۱۹۹۹ یا ۲۰۰۰ بود که فیلم «رنگ خدا» را از او دیدم که تمام حساسیت ها و لطافت های ایران را نشان می داد. از آن زمان به بعد تلاش کردم با کنجکاوی فیلمهای ایرانی را دنبال کنم و با سینمای عباس کیارستمی و دیگران آشنا شدم. پس از آن بود که مجیدی به من برای ساخت موسیقی فیلمش پیام داد و من هم به سبب عشق به پیامبر اسلام و کار کردن با مجید مجیدی این کار را قبول کردم، چون مجیدی نسل های مختلف فیلمسازان را در هند مدیون خودش کرده است.
این آهنگساز بین المللی، شجاعانه ترین کارش در زندگی را ساخت موسیقی فیلم «محمد رسول الله (ص)» دانست و اضافه کرد: موسیقی فیلمهای مجیدی تا پیش از این فیلم، مینی مال بود، اما او برای فیلم جدیدش موسیقی باشکوه می خواست و مدتی طول کشید تا متوجه بشوم چه در نظر دارد و پس از آن کارم ساده شد.

وی درباره موسیقی فیلم «محمد رسول الله (ص)» و این که آیا از نوازنده های ایرانی و تم موسیقی ایرانی استفاده شده است، توضیح داد: مجید مجیدی می خواست موسیقی فیلمش جهانی باشد و قصدمان این نبود که پیام پیامبر اسلام تنها برای ایرانیان و عرب ها باشد. قرار بود موسیقی فیلم انعکاس دهنده دنیا و بازتاب دهنده سبک زندگی حضرت محمد (ص) باشد. بر این اساس، تم صلوات را با گروه کر بزرگی خلق کردیم. بعضی از سولوها و همینطور دودوک را در ایران کار کردیم. از نوازنده های مصری، هندی و ایرانی هم در میان نوازنده هایمان استفاده کردیم و قصدمان این بود در برکت ساخت این موسیقی همگی شریک باشند.
آهنگساز فیلم سینمایی «محمد رسول الله (ص)» در مورد بودجه کم برای ساخت موسیقی فیلم اظهار داشت: به شما سفارش می کنم با بودجه کم هم موسیقی بسازید چون در این صورت است که خلاقیت های شما بروز می کند همچنان که من برای ساخت نخستین موسیقی فیلمم، ۵۰۰ دلار دستمزد دریافت کردم که آن زمان بسیار ناچیز بود. همینطور برای ساخت موسیقی «میلیونر زاغه نشین» ۳۰ هزار پوند دستمزد پیشنهاد شد که برابر با دستمزد ساختن یک ترانه بود اما من هدف والاتری داشتم.

آنچه روایت شد فقط بخش کوتاهی از قصه ساخت موسیقی متنی بود که طبیعتاً همچون دیگر بخش های فیلم با زحمات و تلاش زیادی به نتیجه نهایی رسیده است. نتیجه ای که می تواند دستاورد پرارزش هم برای سینمای ایران و هم حوزه آهنگسازی محسوب شود. اما آنچه در این مجال کوتاه میتوان به آن اشاره داشت، کوشش برای بیشتر شنیده شدن چنین موسیقی هایی در مارکتینگ موسیقی ایران است که هنوز نتوانسته در چارچوب منسجم و برنامه ریزی فرصتی برای عرض اندام داشته باشد، کما این که در صورت ایجاد یک شرایط منسجم تر می شد برنامه ریزی هایی برای اجرای زنده از موسیقی فیلمی کرد که در همین سال ها نشان داده که به واسطه حضور آهنگسازان معتبر ایرانی چه جایگاه ارزشمندی میان مخاطبان دارد.
اتفاقاً توجه به چنین مقولاتی است که می تواند فضای بهتر و مطمئن تری را برای ورود آهنگسازان و هنرمندان حرفه ای ایرانی و جهانی را برای ساخت و تولید آثاری اینچنین فراهم نموده و باعث ایجاد شرایطی شود که کلید واژه همیشگی «موسیقی خوب» به واسطه چنین موسیقی هایی میدان بیشتری برای عرض اندام با اتکا به باورها و اعتقادات مذهبی ایرانی ها در مقایسه با رشد بی رویه موسیقی تجاری داشته باشد.
برای شنیدن بخش دیگری از موسیقی متن فیلم سینمایی «محمد رسول الله» اینجا را کلیک کنید.

منبع: پیلانو