خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار–۳۱؛ نقش ولایت عشق در افزایش یک محبوبیت

به گزارش پیلانو موسیقی تیتراژ سریال ولایت عشق همچون ملودی های ماندگاری است که توانست با توانایی های آهنگسازش اثری را پیش روی مخاطبان قرار دهد که همچنان در ردیف ارزشمندترین آثار این حوزه مطرح می شود.
دریافت 9 MB
خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان مبحث قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که بصورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در سی و یکمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی تیتراژ سریال تلویزیونی «ولایت عشق» به نویسندگی و کارگردانی مهدی فخیم زاده رفته ایم که در سال ۱۳۷۹ با حضور تعدادی از بازیگران مطرح سینما، تلویزیون و تئاتر از آنتن شبکه یک سیما پیش روی مخاطبان قرار گرفت. مجموعه ای تاریخی که از دریچه نگاه مهدی فخیم زاده روایتی تصویری از زندگانی حضرت امام رضا (ع) است که تا به امروز معتبرترین و پربیننده ترین مجموعه تلویزیونی رسانه ملی در عرصه تولید آثار تصویری در رابطه با زندگی این امام عزیز و محبوب قلب ایرانیها شمرده می شود که بارها و بارها از شبکه های مختلف تلویزیونی پخش شده و هر بار هم که روی آنتن رفته با اقبال عمومی مخاطبان روبه رو شده است.
داستان این سریال با مرگ هارون الرشید خلیفه عباسی و روی کار آمدن پسرش امین شروع می شود و در ادامه جدال امین و برادرش مامون برای به دست آوردن خلافت و بعد از آن خلافت مامون و دعوت او از حضرت امام رضا (ع) برای عزیمت به مرو که در این چارچوب روایات گوناگونی هم تا لحظه شهادت امام هشتم به تصویر کشیده شده است.

اکبرزنجانپور، داود رشیدی، محمد صادقی، فرخ نعمتی، دانیال حکیمی، بیژن امکانیان، فریماه فرجامی، بیتا فرهی، رامبد جوان، لادن طباطبایی، مریلا زارعی، فتحعلی اویسی، عنایت بخشی، سیروس گرجستانی، سیروس ابراهیم زاده، غلامرضا طباطبایی، عنایت شفیعی، مهدی فخیم زاده، حبیب اسماعیلی، عباس امیری مقدم، رضا سعیدی، مهدی میامی، ولی الله مؤمنی، مظفر مقدم، کاظم هژیر آزاد، فخرالدین صدیق شریف، شیرین کاظمی، فارغ از جاذبه های دراماتیک و مخاطب پسندی که این سریال تاریخی – مذهبی برای بینندگان آن سالهای تلویزیون داشت، به طور قطع این موسیقی متن و موسیقی تیتراژ آن بود که در کنار دیگر مؤلفه های اصلی سریال توانست به جان و دل مخاطب رسوب کند لیدا جوادی، سیروس کهوری نژاد، رامسین کبریتی، میرحسین معلومی، محسن زهتاب، محمدرضا ایزدی یکتا، میر صلاح حسینی، علی امجدی، اردشیر تفتی، محمد حسین زائرین کعبه، احمد مایانی، مهرداد بازرگان، حسین ایل بیگی و احمد نجفی بازیگرانی بودند که در این سریال ماندگار ایفای نقش کردند.
اما فارغ از جاذبه های دراماتیک و مخاطب پسندی که این سریال تاریخی – مذهبی برای بینندگان آن سالهای تلویزیون داشت، به طور قطع این موسیقی متن و موسیقی تیتراژ آن بود که در کنار دیگر مؤلفه های اصلی سریال توانست به جان و دل مخاطب رسوب کند.
فرآیندی که ایده تا اجرای آن کار هر آهنگسازی نیست و این بابک بیات بود که با اتکا به خلاقیت های فردی و سال ها تجربه در عرصه آهنگسازی دست به کاری زد کارستان و بغیر از موسیقی متنی که به صورت کامل در خدمت اثر بود، موسیقی تیتراژی را خلق کرد که بواسطه شعر دعبل خزایی، ملودی و توانایی هایی محمد اصفهانی بعنوان یک خواننده پرطرفدار رنگ و لعاب دیگری به ساختار موسیقایی سریال داد. جذابیتی که بعد از چندین دهه از ساخت این سریال همچنان در گوش مخاطبان و علاقه مندان موسیقی بعنوان یک ملودی ماندگار و شنیدنی حال و هوایی متفاوتی را به وی منتقل کرده و برای او خاطره سازی می کند.

این فرایند تا آنجا مورد پذیرش مخاطبان قرار گرفت، که سازندگان این سریال تصمیم گرفتند چندی پس از پخش سریال آلبوم موسیقی متن اثر را هم در بازار موسیقی منتشر کنند. شرایطی که طی آن سال ها به شدت در فرایند فروش محصولات موسیقایی تبدیل به روندی مستمر شده و شرایطی را به وجود آورده بود که شنوندگان موسیقی به سبب حجم کم وسایل ارتباط جمعی برای پخش آثار موسیقایی با کارهای ارزشمندتر و معقول تری در زمینه موسیقی آشنایی پیدا کنند.
بابک بیات: من موسیقی مجموعه امام رضا (ع) را با بهره گیری از موسیقی مذهبی جهانی کار کردم. یعنی تعزیه خودمان را با کرال کلیسا تلفیق کردم و تم این مجموعه را درآوردم که بیشتر کرال با صدای انسان ها اجرا می شود گفتمانی موسیقایی که در این سال ها از آن خبری نیست و اگر نبودند امثال هنرمندانی چون مرحوم بابک بیات معلوم نبود چه سرنوشت خطرناکی در انتظار موسیقی اندیشه محور و مبتنی بر ساختارها و آموزه های درست موسیقایی کشورمان بود. آن گونه که در این سال ها می بینیم دیگر کمتر صدای موسیقی سریال و فیلمی را می بینیم که مانند موسیقی های دهه هفتاد و هشتاد ماندگاری بیشتری داشته باشند.
بابک بیات مدتی پس از پخش سریال و استقبالی که بینندگان از موسیقی این مجموعه داشتند، درباره ملودی سریال به ایسنا اظهار داشته بود: «اگر شما به سریال های مهم دیگر که مورد توجه واقع شده نگاهی بیاندازید، می بینید که موسیقی آن سریال یک ترانه دارد و چیز دیگری از موسیقی آن سریال در یاد و خاطره تان باقی نمانده است. ولی در سریال «ولایت عشق» ترانه در درجه اول کار نبوده است. من موسیقی مجموعه امام رضا (ع) را با بهره گیری از موسیقی مذهبی جهانی کار کردم. یعنی تعزیه خودمان را با کرال کلیسا تلفیق کردم و تم این مجموعه را درآوردم که بیشتر کرال با صدای انسان ها اجرا می شود.
در قرون وسطی معتقد بوده اند که صدای انسان سمبل پاکی هاست. به همین خاطر فقط اجازه می داده اند که در کلیسا از صدای انسان استفاده شود، دقیقاً مثل تعزیه خودمان. در دوره قاجاریه سازهایی هم با تعزیه تلفیق شد و در گام ها و دسته های مختلف تعزیه، موسیقی مان را سینه به سینه حفظ کردیم.»

بامداد بیات فرزند مرحوم بابک بیات هم در تیر ماه سال ۱۳۹۳ بود که در گفتگو با برنامه رادیویی «موسیقی من» رادیو جوان درباره موسیقی سریال ولایت عشق با اعلان اینکه شناخت شعر و ترانه و سینما آثاری از این دست را جاودانه کرده، به حضور محمد اصفهانی بعنوان خواننده تیتراژ اشاره کرده و اظهار داشت: «پدر من جدا از این که آهنگساز مطرحی بود، شعر و ترانه و سینما را به خوبی می شناخت. به همین خاطر هم وقتی با حال و هوای شعر و ترانه همگام می شد کاری که بیرون می آمد جاودانه می شد، همانند کاری مثل «ولایت عشق» که تیتراژ سریالی به همین نام در وصف امام رضا (ع) بود.
محمد اصفهانی: همه کارهایی که با مرحوم «بابک بیات» انجام دادم، برای من تغییرات مثبتی به دنبال داشت. هر وقت هم کارهایی که آقای بیات برای من ساختند را می شنوم، حس می کنم آن آثار را به شکل دیگری خوانده ام مرحوم بابک بیات حساسیت زیادی روی ولایت عشق و هم آسیمه سر داشته اند. این دو کار در پرونده کاری پدرم بسیار خاص و ویژه و متفاوت بود و بدین جهت کار مورد علاقه پدر بود. به همین لحاظ او تاکید داشت که باید خواننده ای این دو کار را بخواند که صدایش را او بسیار دوست داشته باشد. پدر همیشه می اظهار داشت که صدای محمد اصفهانی را بسیار دوست دارد. او از خواننده های مورد علاقه پدر بودند. […] اصولاً هر کاری که پدر می ساخت نزد مردم محبوب می شد آن هم به نظر من به خاطر قلب بزرگ پدر بود.
اما محمد اصفهانی که غیر از پروژه «ولایت عشق» تجربه های دیگری را هم با مرحوم بابک بیات داشته، در گفتگویی که آبان ماه سال ۹۶ با سامانه موسیقی ما داشت، درباره تجربه همکاری اش با این آهنگساز در سریال ولایت عشق توضیح داد: «همه کارهایی که با مرحوم «بابک بیات» انجام دادم، برای من تغییرات مثبتی به دنبال داشت. هر وقت هم کارهایی که آقای بیات برای من ساختند را می شنوم، حس می کنم آن آثار را به شکل دیگری خوانده ام. احساس می کنم آن تیپ، تیپ خوانندگی تنها خود من نبود و آقای بیات آن کاراکتر را به من القا کردند. آقای بیات خواننده بزرگی بودند ولی هیچ گاه کاری با صدای خودشان منتشر نکردند. چند مرتبه به ایشان گفتم با این صدا و تجربه و لحنی که دارید، چرا نمی خوانید؟ اما همیشه می خندیدند و می گفتند که من آهنگسازم. یعنی شأن آهنگسازی خودشان را از شأن خوانندگی خود بالاتر می دانستند. من روند همکاری ایشان با خواننده های دیگر را ندیده بودم اما هنگام کار با من، پیشنهادات بسیار خوبی مطرح می کردند. مثلا پیشنهاد می دادند که یک شکل دیگری بخوانم و می دیدم چقدر ایده ها و نظرات خوبی دارند و به ایشان می گفتم که باردیگر ضبط نماییم و می پذیرفتند. آن زمان، اغلب کارهای ما در استودیو پاپ ضبط می شد و لاین های آن استودیو هشت عدد بود و مثل امروز کامپیوتری نبود که بتوانیم تعداد زیادی ترک ضبط نماییم. آقای فرهودی برداشت های خودم را نگه می داشتند و یک لاین را خالی می کردند و برداشت آقای بیات را هم می گرفتیم. موقعی که می خواستیم کار را میکس نماییم، ۹۵ درصد کار برداشت های آقای بیات می شد؛ یعنی می دیدیم آنچه که سلیقه آقای بیات بوده، همان روی کار بهتر می نشیند.

وی در ادامه این گفتگو با ابراز خرسندی از همکاری با هنرمندانی چون بابک بیات اظهار کرده بود: «ولایت عشق» و تمامی کارهایی که آقای بیات آهنگسازی می کردند و همینطور کارهایی که با مرحوم همایون خرم و آقای فریدون شهبازیان داشتم، کلاس های درس و تجربیات گران بهایی برای من شد. چون نکات بسیار دقیقی درباره نوع خواندن و لحن و ادای کلمات بیان می کردند. من هنوز هم با آقای بیات زندگی می کنم و احساس خاصی با ایشان دارم.
محمد اصفهانی: مفتخرم که ایده ها و عقاید مذهبی خودم را به آسانی با مردم درمیان گذاشته ام و هنوز هم اعتقاد دارم که اگر به دین و مذهب درست عمل شود، انسان ها زندگی بهتری خواهند داشت حس می کنم ایشان هنوز هم از لحاظ روحی با من مرتبط و نزدیک هستند؛ البته نکات و خاطراتی که بیان کردم، جنبه هنری و فنی کار «ولایت عشق» بود. اما از لحاظ خواندن کار برای حضرت امام رضا (ع)، باید بگویم زمانی که «ولایت عشق» را خواندم، رفتار مردم با من متفاوت و احترام و محبت شان دوچندان شد. پیش از آن هم مردم به من اظهار لطف می کردند و افتخار می کنم که بگویم من را دوست داشتند؛ اما بعد از «ولایت عشق»، شکل و اندازه این محبت تغییر نمود و هنوز هم ادامه دارد. وقتی با دوستان به جایی می رویم، به من می گویند که مردم چه قدر دوستت دارند و یک شکل متفاوتی رفتار می کنند. گاهی به دوستان نزدیکم می گویم -و اگر به زبان هم نیاورم، از دلم می گذرد- که این محبت مخصوص را حس می کنم و می دانم که از کجا است
محمد اصفهانی با ابراز خرسندی از این که تعدادی از مخاطبان آثارش او را با تیتراژ سریال «ولایت عشق» می شناسند، اظهار داشت: افتخار می کنم مردم من را با کاری که برای امام رضا (ع) خوانده ام، می شناسند. حقیقت این است که من یک آدم مذهبی ام و به چارچوب مذهبی اعتقاد دارم. معتقدم اگر واقعاً به دین و مذهب عمل شود، باعث ارتقا و تعالی زندگی عمل کننده می شود. مفتخرم که ایده ها و عقاید مذهبی خودم را به آسانی با مردم درمیان گذاشته ام و هنوز هم اعتقاد دارم که اگر به دین و مذهب درست عمل شود، انسان ها زندگی بهتری خواهند داشت. […] از نظر من موسیقی هدف نیست و وسیله ای است برای انتقال پیام های خوب. منتهی برخی پیام ها ممکنست آن قدر تکراری یا سخت و سنگین باشند که عرضه آنها به برخی مخاطبان در حکم دارو باشد؛ اما شما با موسیقی این پیام های شفابخش را کادوپیچ می کنید. نگرش من نسبت به موسیقی همین است و اعتقاد دارم در هر زمان باید کاغذ کادو و بسته بندی همان زمان را برای انتقال پیامی باارزش انتخاب نمود. به همین خاطر تلاش می کنم روی هیچ سبکی فریز نشوم.

اما خشایار اعتمادی یکی از خوانندگان پیشگامی که در دهه هفتاد بواسطه همکاری با هنرمندانی چون بابک بیات موسیقی پاپ بعد از انقلاب را با شکل و شمایل دیگری به مخاطبان معرفی کرده درباره چگونگی ساخت این ملودی توسط بابک بیات و خصوصیت های حرفه ای این هنرمند فقید گفته است: «جدا از تأثیرگذار بودن ملودی و موسیقیِ متن بابک بیات، در حقیقت محمد اصفهانی سهم بزرگی در تأثیرگذار بودن تیتراژ مجموعه ولایت عشق به ویژه ترانه های آن سریال دارد.
خشایار اعتمادی: بابک همیشه صورتش شش تیغه بود. اما به یاد دارم در آن ایام به اندازه ای تحت تاثیر سریال ولایت عشق قرار گرفته بود که اندازه ریش هایش به بالای سینه اش رسیده بود تیتراژهایی که اصفهانی برای ابتدا و انتهای سریال اجرا کرد، شاید در آن مقطع کمتر خواننده ای می توانست آنها را بخواند. به طور معمول به بابک بیات پیشنهاد می دادند برایشان آهنگسازی کند و یک اثر بسازد اما به یاد دارم که سر آن مجموعه بود که استاد بیات پیشنهاد نمود و از محمد اصفهانی خواست برای این اثر بخواند. به حق هم محمد اصفهانی آن چیزی را که باید، ادا کرد.
وی در ادامه این گفتگو بیان کرده بود: «بابک همیشه صورتش شش تیغه بود. اما به یاد دارم در آن ایام به اندازه ای تحت تاثیر سریال ولایت عشق قرار گرفته بود و درگیر سریال و موسیقی شده بود که اندازه ریش هایش به بالای سینه اش رسیده بود. به عبارت دیگر از همان سریال ولایت عشق محاسن خویش را گذاشت، او خیلی تحت تاثیر بود.
اعتمادی در این گفتگو اشاره کرد: بیات جزو معدود آهنگسازانی بود که چه در قالب ترانه، تحت تاثیر شعر قرار می گرفت چه در قالب موسیقی، متن تحریرها را خوب می شناخت و برای ساختن ملودی ها دستش باز بود.

به هر ترتیب آنچه یک شنونده جدی سریال های تلویزیونی از سازندگانش انتظار دارد، طراحی و تولید موسیقی تیتراژهای در رابطه با اثری است که فارغ از مقولات کاسب کارانه ای که این روزها به شدت در ساخت موسیقی تیتراژها نقش مؤثری را ایفا کرده و نگارنده طی روزهای آینده تصمیم دارد پیرامون این مساله هم به عرضه مطالبی اقدام نماید، بتواند حس اندیشه سازی و شنیدن موسیقی خوب را در او متبلور کند. چارچوبی که در موسیقی تیتراژهایی چون سریال «ولایت عشق» می توان به وضوح شنید و از آن بهره مند شد.