خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۱۵؛ درباره ملودی آشنای انتخابات چه می دانید؟

موسیقی فیلم ترن ساخته مجید انتظامی بدون تردید پرکاربردترین ملودی است که طی سالهای اخیر در روزهای منتهی به انتخابات، پیش روی مخاطبان قرار گرفته و کارکرد رسانه ای ویژه ای پیدا کرده است.
دریافت 3 MB
خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان مبحث قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه در این روزها بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، بازخوانی از ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های در ارتباط با برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره سازی کند. خاطره سازی که بعد از واکاوی و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان ما را بر آن داشت در چارچوب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را ببریم به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در پانزدهمین گام از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی تیتراژ فیلم سینمایی «ترن» ساخته امیر قویدل و آهنگسازی مجید انتظامی رفتیم که گرچه آهنگسازش آنرا در قالب یک موسیقی تیتراژ طراحی و اجرا نکرده اما به طرز شگفت آوری تم اصلی آن طی سالهای اخیر تبدیل به مهم ترین و ماندگارترین موسیقی تیتراژ برنامه های مهم انتخاباتی رسانه ملی شده که گویی برنامه های تلویزیونی این حوزه بدون رخ نمایی این ملودی معنایی ندارد؛ ملودی آشنایی که طبیعتاً همین امروز و همزمان با برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری هم سهمی از آنتن تلویزیون خواهد داشت.
کما این که تولیدات و آثار دیگری هم به صورت اختصاصی در حوزه های مختلف انتخابات تهیه و ساخته شده اما هیچکدام از این آثار نتوانسته به اندازه این ملودی روی مخاطبان اثرگذار باشد. این موسیقی چندی قبل هم در چارچوب یک آلبوم مستقل به صورت بین المللی ارائه شد.
داستان فیلم سینمایی «ترن» که روایت آن برگرفته از فیلم «قطار افسار گسیخته» به کارگردانی آن دری کونچالوفسکی الهام گرفته شده، در اواخر پائیز و اوایل زمستان ۱۳۵۷ می گذرد که در اوج اعتصابات عمومی، یک قطار محموله سوختی متعلق به ارتش که مقرر است در انبار اصفهان تخلیه شود توسط اعتصابیون شرکت نفت و راه آهن دولتی با پیروی از فرمان امام در خصوص تأمین سوخت داخلی کشور ناگهان تغییر مسیر داده و عازم منطقه ای دیگر که اهالی آن به سوخت نیاز دارند می شود. حکومت نظامی با عنایت به موقعیت و شکست های پیاپی و همینطور پرداخت وجوه سهمیه سوختی و دریافت حواله ها مدعی است که این قطار به سرقت رفته و جهت پیشگیری از حرکت آن به اقدامات شدید و نهایتاً به انهدام قطار دست می زنند.
فیلم «ترن» به کارگردانی امیر قویدل از آن دسته آثار سینمایی تولید سال ۱۳۶۶ است که حال و هوایش رنگ و بوی دهه شصت را می دهد، چیزی همانند اغلب فیلمهای سینمایی آن دوران که با صدای ماندگار دوبلورهای درجه یک کشورمان آنچنان در ذهن و قلبمان حک شده که اگر فقط چند لحظه روی این آثار متمرکز شویم، تمام روایت های داستانی اثر به همراه بازیگران و رنگ بندی ها و خلاصه همه جزئیات کار مقابل چشمانمان قرار می گیرد و می توانیم آنرا برای یکی دیگر به صورت کامل تعریف نماییم.
اصلاً مگر می شود بازی بزرگانی چون فرامرز قریبیان با دوبله منوچهر اسماعیلی، خسرو شکیبایی با دوبله خسرو خسروشاهی، عنایت بخشی با دوبله ایرج ناظریان، حسین ملکی، آرش تاج تهرانی، سروش خلیلی، کیومرث ملک مطیعی، کنعان کیانی و دیگر هنرمندانش را از یاد برد؟ مگر می شود در آن روزگاری که کشور درگیر هزار و یک مشکل و جنگ بود ماندگاری چنین آثاری را به فراموشی سپرد؟ مگر می شود آن موسیقی شاهکار که اگر یک موزیسین خارجی روی آن کار کرده بود، تا همین امروز حلوا حلوایش می کردیم را فراموش کرد؟

قطعاً آنهایی که سالهای کودکی و نوجوانی شان در دهه شصت سپری کرده اند، خوب می فهمند که پاسخ به این پرسش ها در ۹۹ درصد آن خیر است. چون اینها فراموش شدنی نیستند. وقتی در همین چند سال که احوالات رسانه با دهه های شصت و هفتاد تلویزیون در آستانه انتخابات بسیار متفاوت تر شده، این موسیقی فیلم سینمایی «ترن» ساخته مجید انتظامی است که یک کارکرد تیتراژ گونه پیدا می کند و می شود گل سرسبد موسیقی تیتراژ تمام برنامه های انتخاباتی صدا و سیما که هر موسیقی جدیدی هم ما به ازایش تولید نماییم، حداقل تا امروز حس و حال این ملودی را پیدا نمی نماید. گو این که مجید انتظامی در آن روزگار با نبوغ ذاتی خود فکر این روزها را کرده بود که یک موسیقی چگونه می تواند تبدیل به یکی از نمادهای هنری ایجاد هیجان در آستانه انتخابات میان مردم شود.
مجید انتظامی به قول خیلی از دست اندرکاران حوزه موسیقی و سینما در کارنامه ی هنری خود آثار فاخر، پرشنونده و ماندگاری را دارد اما موسیقی متن فیلم ترن که در همان دوران توانست لوح زرین بهترین موسیقی متن فیلم ششمین جشنواره فیلم فجر را از آن خود کند، به اعتقاد خیلی ها به تنهایی برای ماندگاری وی در هنر آهنگسازی بس بود، کما این که همین ملودی به قدری در ماندگاری به توفیقات مستمر پیدا کرد که شاعران و خوانندگان هم روی آن شعر نوشتند و کارهایی را خواندند.
چون قصد و انگیزه نگارنده در این گزارش تمرکز روی این نکات حقوقی اما لازم و ضروری نیست، خیلی سریع از آن عبور می نماییم ولی طور حتم اگر ماجراهای پیچیده در ارتباط با رعایت حقوق مادی و معنوی خالق اثر به صورت کامل و دقیق اجرا می شد، الان باید مجید انتظامی را یا باید در راهروهای دادگاه ها و مراجع قضایی برای احقاق حقوق خود جستجو کرد و یا در بهترین شکل ممکن او را در شرایطی می دیدیم که به واسطه آثار و ملودی های فوق ماندگاری که در حوزه های مختلف تولید کرده از درآمد هنگفتی برای استفاده افراد و مجموعه ها به واسطه آثارش برخوردار بوده باشد. موضوعی که اساسا می تواند در فرصت رسانه ای دیگر مورد توجه قرار گیرد که آیا رسانه ملی و سایر مجموعه این آثار را جهت استفاده های رسانه ای نظیر انتخابات از آهنگساز خریداری نموده اند یا خیر؟ آیا آهنگساز و صاحب اثر از چنین فرآیندی که برای آثارش پدید آمده رضایت کامل دارد یا نه؟

مجید انتظامی که طی گزارش های پیشین بارها و بارها درباره نقطه نظراتش پیرامون موسیقی فیلم مطالب گوناگونی را منتشر نموده ایم، درباره شیوه نوشتن موسیقی متن فیلمها گفته است: مشخص است که در فیلم، ما با یک کار نمایشی روبه رو هستیم و بدیهی است که موسیقی چنین کاری بعنوان یک عامل مؤثر باید همسوی با این کار نمایشی حرکت نماید. شناخت فیلم و آشنایی با قواعد نمایشی هر فیلم، سازنده ی موسیقی را بر آن می دارد که نسبت به ترکیب کلی فیلم دیدی صحیح داشته و موسیقی را متناسب با آن بسازد. انگیزه، کشمکش ها، اوج و فرود، هدف و بالاخره نتیجه گیری، عناصری هستند که موسیقی فیلم باید آنها را همراهی کند و البته این امر به ساختار کلی فیلم وابسته است که موسیقی در کجا و چگونه به بیان حالت کلی تصویر بپردازد که هرچه بیشتر در درک تصویر و به تبع آن در مخاطب، تاثیر بگذارد. این یک تعریف کلی در مورد موسیقی فیلم بود. البته موسیقی فیلم می تواند خودش را در ابعاد دیگری هم نشان بدهد و آن، موقعی است که موسیقی در بطن قرار می گیرد و فراتر از تصویر می رود و معنای خاصی پیدا می کند و با زیبایی به صورت نمادین، به تعریف و توضیح اتفاقی که در تصویر روی نمی دهد می پردازد و چیزی را بیان می کند که تصویر بیان نمی کند و گاه حتی موسیقی فیلم و تصویر، در تضاد قرار می گیرند تا مفهوم جدیدی زاده شود.
این آهنگساز شناخته شده سینمای ایران در همین گفتگو بود که اذعان کرد: نوشتن موسیقی فیلم بسیار سخت تر از موسیقی معمولی است. شما در موسیقی معمولی، حالات و معناهای درونی خویش را می نویسید و تمی را که دوست دارید کار می کنید و آنرا با بافت های دراماتیک که خودتان می دانید جلو می آورید تا زمانش به اندازه کافی برسد؛ اما در سینما، شما گاه با فیلمها و تم هایی کار می کنید که از آنها بدتان می آید و به اجبار، چون این تم مکمل آن فیلم است، روی آن کار می کنید. […] آهنگسازی فیلم، مثل جراحی است. باید بیماری و ضعف را تشخیص بدهید. آهنگساز فیلم هم تا وقتی فیلم را ندیده برای خودش چیزی نمی بافد، آن فیلم را می بیند و تحت تاثیر فیلم یک ملودی می سازد و روی آن کار می کند. درنتیجه هنر این است که شما از یک تصویر، تفسیر موسیقایی بکنید. نمی گردد گفت موسیقی فیلم هنر نیست، چون شما تحت تاثیر فیلم چیزی ساخته اید.

به هر ترتیب موسیقی متن فیلم سینمایی «ترن» مرحوم امیر قویدل و آهنگسازی مجید انتظامی فارغ از تمام خصوصیت های محتوایی که برای مخاطبان آن سال های سینمای ایران با اتکا به کارگردانی، تجربه عوامل فنی و گروه بازیگرانش داشت، همچنان در ردیف ممتاز ترین و بهترین آثار سینمایی در رابطه با فیلمهای انقلابی است که تابحال به نمایش درآمده که توانسته بعنوان یک «یادگاری» موسیقایی – سینمایی این چنین به «ماندگاری» برسد.
یک سینمای ناب دهه شصتی با آن امکانات کم که به واسطه موسیقی تعجب آور و ماندگار مجید انتظامی توانست شمایلی از خویش را به مخاطبان عرضه نماید که در کمتر اثر سینمایی شاهد آن بوده و یا اگر هم در نزدیکی چنین شرایطی قرار گرفته در چارچوب یک موسیقی تاریخ مصرف دار پس از مدتی به صورت کامل به فراموشی سپرده شده اند. کما این که استفاده مستمر از این موسیقی با وجود آثار جدید ساخته شده در رسانه ملی به بهانه انتخابات گواه مهمی بر ادعایی است که مجید انتظامی عنصر جدایی ناپذیرش بوده است.

منبع: پیلانو