یادداشت مهمان؛ احیای ظرفیت سبک هندی در غزل امروز
عبدالجبار کاکایی می گوید برخی غزلسرایان با فاصله گرفتن از غزل مدرن و سنتی به احیای سبک هندی پرداخته اند که غزل های مهدی مظاهری در آلبوم اینکه دلتنگ تو ام… از نمونه های این جریان هستند.
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: آلبوم «اینکه دلتنگ تو ام…» مدتی پیش با صدای سالار عقیلی منتشر گردید. اشعار این آلبوم توسط مهدی مظاهری سروده شده بود. عبدالجبار کاکایی شاعر و ترانه سرا در مطلبی با عنوان «سپید می گذرد یا سیاه…» که آنرا برای انتشار در اختیار مهر قرار داده، به این آلبوم و اشعار آن پرداخته است.
مشروح متن این یادداشت در نقد و بررسی آلبوم «اینکه دلتنگ تو ام….» در ادامه می آید: این که دلتنگ توأم اقرار می خواهد مگر
این که از من دلخوری انکار می خواهد مگر
وقت دل کندن به فکر باز پیوستن مباش
دل بریدن وعده دیدار می خواهد مگر
عقل اگر غیرت کند یک دفعه عاشق می شویم
اشتباه ناگهان تکرار می خواهد مگر
روح سرگردان من هر جا بخواهد می رود
خانه دیوانگان دیوار می خواهد مگر
با زبان بی زبانی بارها گفتی برو
من که دارم می روم اصرار می خواهد مگر؟شعرهای آلبوم «اینکه دلتنگ توأم» را با صدای سالار عقیلی، کلام مهدی مظاهری و آهنگ نسیم شاملو و پیمان خازنی چند بار شنیدم. به مجموعه عوامل هنری این آلبوم تبریک و خسته نباشید عرض می کنم و امیدوارم این تجربه ها بیشتر تکرار شود تا قسمتی از حوزه شنیداری موسیقی که بیشتر موضوع کلام را در این هنر دنبال می کنند از انزوا و رکود فعلی ناشی از فراورده های بی شمار موسیقی بازاری موسوم به پاپیولار یا موسیقی رایج و موسوم به استیجی بیرون بیایند و به خصوص این آلبوم و نظایر آن پل رابطه ای باشد میان شاعران و آهنگسازان تا سنت موسیقی ایرانی در این چالش جهان الکترونیک همچنان رابطه اش را با مخاطبانش حفظ کند. نکته اول: _ موسیقی در شرق معمولاً دنباله رو کلام است؛ در سنت موسیقیایی تاجیکستان و افغانستان غالباً کلام، موسیقی را به خدمت خود درمی آورد و این سبک از اجراهای موسیقی در پژوهش و نقد گذشتگان از فارابی و ابن سینا تا عبدالقادر مراغه ای هویت کاملاً مستقلی دارد. در تصانیف گذشتگان غالباً سفارش به ملحون بودن کلام برای تلفیق با موسیقی شده است که قابلیت انعطاف و ترکیب با موسیقی را داشته باشد، برای اینکه موسیقی عروضی مبتنی بر آوای فونوتیک کلام است، آن هم کلامی که تابع نحو و معناست، و هنگامی که با موسیقی اصوات و ضربآهنگ نت ها، ترکیب می شود تغییر وضعیت می دهد و شیوه انتقال مفاهیم از قواعد عروضی و دکلاماسیون فاصله می گیرد و تابع اوکتاوها و میزان های موسیقی و اجرای آهنگین کلام می شود. در این فرم تازه، کلام اغلب هنگامی می تواند تلفیق مناسبی با موسیقی داشته باشد که با نیت و ظرفیت کلام ملحون سروده شده باشد؛ بدین سبب لزوماً کلام دلنشین مبتنی بر عروض با ضرباهنگ هجاهای بلند و کوتاه، توفیق همراهی قطعی با موسیقی را نخواهد داشت._ ملحون کردن کلام در غزل که سنت قول و قوّالی را در ذهن متبادر می کند تابع احوالات سراینده و احضار کلمه های مبتنی بر آهنگ و موسیقی است، پس بسیار اتفاق می افتد که یک غزل در دکلاماسیون و خوانش بر محور عروض تأثیر بیشتری دارد تا در تلفیق با موسیقی. البته ندرتاً با مهارت آهنگسازان برجسته و تمرکز بر انتقال معنا ممکنست این تلفیق هنرمندانه شکل بگیرد. اساساً جملات موسیقیایی غالباً تابع جملات عروضی نیستند، مکث و سکون در لحن موسیقی تابع مکث و سکون در لحن عروضی نیست و شعر مادامی که با منطق مجرد عروضی سروده شده باشد مستعد تلفیق با موسیقی نیست. در این شرایط خاص، اجرای هنرمندانه یک خواننده خوش صدا با تحریرهای درست و صدای موفق در بم و اوج می تواند تا حدی جبران مافات کندنکته دوم: _طیفی از غزلسرایان در روزگار ما با فاصله گرفتن از غزل مدرن و سنتی به احیای ظرفیت های غزل سبک هندی پرداخته اند. غزل های مهدی مظاهری با چاشنی سبک هندی در سالهای اخیر در ادامه این مسیر نمونه های موفق دیگری از این سبک و شیوه است: زلف را شانه مزن شانه به رقص آمده است
من که هیچ آینه خانه به رقص آمده است!
باز در سینه کسی سر به قفس می کوبد
به گمانم دل دیوانه به رقص آمده استعناصر سازنده ترکیب ها و اجرای نحو کلام و مبانی زیبایی شناسی در این نوع از غزل ها ادامه سنت ادبی غزل فارسی با تکنیک های رایج سبک هندی و گاه نوآوری های امروزی است. در غزل مهدی مظاهری خبری از سوررئالیسم و فرمالیسم و غیره نیست، ذهن تصادفاً به احضار کلمات نمی پردازد و ما با یک ذهن محاسبه گر و دنباله رو سنت ادبی مواجه ایم که معناگرایی و اصالت محتوا را همچنان مد نظر دارد. دکلاماسیون و اجرای موسیقی عروضی که بنیان ساخت این غزل هاست، مطابق رفتار ذهنی شاعر بهترین شیوه برای عرضه این آثار است، شاعر مقدمه چینی منطقی در بیت دارد و زمان در اجرای کامل بیت و انعقاد معنا نقش مهمی دارد؛ در واقع با به انتها رسیدن بیت، لذت کامل نصیب مخاطب می شود. اما هنگامی که این آثار در بستر آهنگسازی و با توسعه زمانی منطبق با میزان های موسیقی عرضه می شوند، غالباً نتیجه مطلوبی در انتقال زیبایی تمام و کمال ابیات دست نمی دهد، با این وجود صدای خواننده و تحریرهای حرفه ای و اجرای دکلمه وار اشعار از شیوه های بالا بردن کیفیت اثر هنری است که در این آلبوم خوشبختانه دیده می شود. نکته سوم: در روزگار وانفسای توسعه امکانات شنیداری الکترونیکی و چرخش اقتصادی موسیقی از آلبوم به استیج و ظهور مجدد خنیاگران کم دانش و تقلیل آلبوم گرایی و تولید کم رونق موسیقی برای خلوت انسان ها دست زدن به انتشار یک اثر کلاسیک سنتی با عوامل اجرائی حرفه ای شایسته تحسین است. نسل ما بیش از گذشته به این نوع از آثار نیازمند است و متأسفانه شرکت های تجاری موسیقی و مؤسسات اقتصادی – هنری در سرمایه گذاری بر رونق این سبک از موسیقی اهتمام چندانی ندارند. جا دارد نهادهای مدعی احیای هنر موسیقی ایرانی با پشتیبانی از این اثر و آثار مشابه زمینه توجه بیشتر را در تولید این آثار توسط شرکتها و مؤسسات
هنری ایجاد کنند. نکته آخر: سپید می گذرد یا سیاه می گذرد
دو پلک بی تو برایم دو ماه می گذرد
شبی که چشم تو را بوسه می زدم گفتم
که چشم های تو از این گناه می گذرد
دلم کبوتر جلد تو هست و می دانی
چه بر پرنده بی سرپناه می گذرد
من از گذشت نگاهت به عشق می دیدم
که عشق های تو با یک نگاه می گذردنقطه قوت این آلبوم شعرهای مهدی مظاهری، شاعر خوش آتیه امروز است که ساده و روان و با رعایت نکات نحوی سروده شده است. شاید اگر قبل از شنیدن این آثار در بستر موسیقی، آنها را در حافظه داشته باشی لذتت از شنیدن آثار دوچندان شود. با این وجود همین قدر هم غنیمت است. برای همه عوامل این آلبوم آرزوی موفقیت دارم.
