نگاهی به نخستین نشریه هنرهای تجسمی داستان مبارزه خروس جنگی با کمال الملک!
گروهی از روشنفکران هنری در دهه ۲۰ و در روزگاری که هنرهای تجسمی ایران پیوند عمیقی با هنر سنتی و خصوصاً سبک کمال الملک داشت، تصمیم گرفتند برای هموار کردن مسیر هنر نوگرا، نشریه ای راه اندازی کنند تا شاید فرصت بیشتری برای عرض اندام هنر مدرن برقرار شود.
به گزارش پیلانو به نقل از ایسنا، جلیل ضیاءپور که از مبلغان هنر نو و از نخستین نظریه پردازان هنر نوگرای ایران شمرده می شود، سال ۱۳۱۷ برای تحصیل از انزلی به تهران رفت. تحصیلاتش را در دانشکده هنرهای زیبا ادامه داد و سپس بعنوان شاگرد اول در سال ۱۳۲۴ به فرانسه بورس شد و به یادگیری نقاشی و تاریخ هنر غرب پرداخت.
سوغات ضیاءپور از فرنگ تحول ذهنی بود که با یاری آن می خواست تغییر مهمی در هنر سنتی ایران به وجود آورد و مسیر هنر را که تا آن زمان در انحصار سبک کمال الملک و شاگردانش قرار داشت، تا جایی که می تواند تغییر دهد. قبل از این دنیای هنرهای تجسمی به شدت تحت تاثیر سبک کمال الملک قرار داشت؛ سبکی که خودش با نوآوری همراه بود، اما باز هم ارتباطی با هنر مدرن در جهان نداشت. به همین دلیل تلاش ضیاءپور و برخی دیگر از روشنفکران وقت این بود که مسیر هنر در ایران را به همان سمتی ببرند که هنر دنیا و خصوصاً کشورهای غربی در آن پیشتازی می کردند.
اولین قدم او راه اندازی انجمن «خروس جنگی» به همراه غلامحسین غریب (ادیب و داستان نویس) و حسن شیروانی (نمایشنامه نویس) بود که تلاش کردند لزوم مدرنیسم هنری و ادبی را به علاقه مندان این حوزه که آن زمان تعداد زیادی هم نداشتند، یادآور شوند.
مدتی نگذشت که متوجه شدند برای ماندگاری و البته افزایش تاثیرگذاری تفکراتشان نیاز به نشریه ای دارند؛ بدین سبب نشریه «خروس جنگی» بعنوان نشریه اصلی این انجمن از سال ۱۳۲۸ منتشر گردید.
روشنگری و آشنایی مردم و هنرمندان به درست اندیشی در هنر، روشنگری اذهان نسبت به هنر نو و مبارزه با کهنه پرستی و سنت گرایی به دور از واقعیت های زمانه از مهمترین اهداف این نشریه در آن سال ها عنوان شده بود. ضیاءپور دراین زمینه گفته بود که «من می خواستم هویت ملی مان را با الهام گیری از مواریث خود، به دنیای نو وارد نماییم. نه آنکه مقلد باشیم یا اینکه بگذاریم مقلد باشند، و این حرکت از روی هدف و بنیادین بود و نه یک جنگ سلیقه ای.»
آرم انجمن، تصویر خروسی بود که توسط خود ضیاءپور طراحی شده و روی جلد نشریه «خروس جنگی» هم چاپ می شد. علت انتخاب خروس به این خاطر بود که این پرنده موجودی محکم و در ادبیات قدیم ایران نماد موجودی است که وظیفه بیداری مردم را بر عهده داشته است. به همین دلیل خروس جنگی را بعنوان نماد خود انتخاب کردند تا هم نشان از اندیشه مبارزه گونه داشته باشد و هم یادآور نقش مهم آن در آگاهی و در واقع بیداری باشد.
ضیاءپور در اولین مقاله ای که در شماره اول «خروس جنگی» انتشار یافت، درباره وضعیت هنری ایران و مساله محیط فرهنگی نوشت: «از همان اول حس می کردم که هدف و روش نقاش جز آن باید باشد که در پیش ما رواج دارد. خوشبختانه دیدن محیط هنری اروپا به خصوص پاریس، تاثیر عمیقی در من بخشید و مرا در آنچه که عقیده داشتم پایدارترم گردانید. هنرمندان غالبا شکایت دارند که محیط ما هنرپرور و مساعد نیست و هنرمند تشویق نمی گردد و مردم هنر نمی فهمند! اینگونه اعتراضات بیجا بیشتر از این است که عموما از این اصل مهم بی خبرند که “محیط مساعد هنری را خود هنرمند است که باید فراهم آورد، نه مردم” و غافلند که هنرمند مسئول نامساعدی محیطش می باشد.»
خروس جنگی در دو دوره منتشر گردید. دوره نخست از سال ۲۸ تا ۲۹ بود که به سبب بعضی از مخالفت ها توسط وزیر فرهنگ وقت توقیف شد. بعد از رفع بهتان از این نشریه و ثابت کردن اینکه «خروس جنگی» نسبتی با حزب کمونیست ندارد، دوره دوم آن با اسم «مجله کویر» منتشر گردید. آن زمان تصور عمومی به سبب پایین بودن سطح آگاهی بر این بود که سبک کوبیسم که در این مجله به آن اشاره شده بود، با کمونیستم نسبت دارد و همین مورد نیز منجر به توقیف دوره اول نشریه شد. البته «مجله کویر» نیز پس از ۹ سال انتشار به همان سرنوشت گرفتار و بار دیگر توقیف شد. ضیاءپور البته دست رو دست نگذاشت و نشریه «پنجه خروس» را جایگزین کرد.
در تمام این سال ها ضیاءپور به همراه بسیاری دیگر از روشنفکرانی که با هنر و ادبیات آشنایی داشتند، تلاش کردند که مسیر تعلیم هنر مدرن و همین طور اهمیت توجه به سبک های نوی هنری و ادبی را در عین توجه به اصالت و سنت مطرح کنند.
به استناد برگ های تاریخ می توان اظهار داشت که نه فقط ضیاءپور بلکه تلاش متداوم خیلی از هنرمندان و روشنفکران توانست موج نوگرایی در هنر ایران ایجاد کند که در ضمن زمان، مسیر نوگرایی را در ایران باز شود و در سال ها و دهه های بعدی و خصوصاً دهه ۵۰ شاهد جوانه زدن هنر مدرن در ایران باشیم.
* بعضی از اطلاعات تاریخی این گزارش از کتاب «تحولات تصویری هنر ایران» به قلم سیامک زنده دل برگرفته شده است.
